25.02.2013 21:21
Sú var tíðin, 1917
Árið 1917 voru íbúar í Eyrarbakkahreppi 942. Vikublaðið
"Þjóðólfur", elsta blað landsins hóf að koma út á Eyrarbakka eftir nokkra ára
svefn. Ritstjóri þess var sr. Gísli Skúlason á Stóra-Hrauni. Vikuritið
"Suðurland" hafði þá nýverið hætt útgáfu og þóttust sunnlendingar illa geta
verið án frétta úr héraði. Ýmsir erfiðleikar hrjáðu útgáfuna hér og svo fór að
blaðið var flutt til Reykjavíkur. - Margir fundir voru haldnir vegna
sjúkrahúsmálsins, en menn vonuðust eftir að sjúkrahúsið á laggirnar, þó skiptar skoðanir væru um stærð þess og byggingakostnað.
Atvinna: Þegar leið að vori fóru verkamenn að
hafa áhyggjur yfir því að siglingar hingað myndu stöðvast sökum stríðsins og
valda atvinnuleysi hjá þorpsbúum sem reiddu sig á vinnu við verslanirnar og
vöruskipin. Þá betur rættist um vinnu í vegagerð við að bera ofan í veginn frá
Selfossi til Eyrarbakka, og álmunar frá vegamótunum við Hraunsstekk að Hraunsárbrú.
Verslun & þjónusta: Verslun Andrésar Jónssonar flutti í
nýbyggtt verslunarhús sítt "Breiðablik". Guðlaugur Pálsson fékk
verslunarleyfi. Aðrar helstu verslanir voru eftir sem áður Einarshafnarverslun,
Kf. Hekla, Verslun Bergsteinns Sveinssonar og verslun Jóhanns V Daníelssonar.
Sigurður bóksali Guðmundsson, höndlaði nú einnig með nýlenduvörur, en 11 til 13
verslanir voru nú á Bakkanum. Kolalaskortur var hér að áliðnu vori, og
pappírsskorturinn var viðvarandi vegna tafa í siglingum. Fyrstu vörusendingar
vorsins hingað austur hafa að öllum líkindum verið sóttar til Reykjavíkur,
þegar skip Eimskipafélagsins komu þar snemma vors hlaðin vörum. Verslun
Andrésar Jónssonar var fyrst hér til að auglýsa nýkomnar vörur að þessu sinni.
-Kaupfélagið Hekla hafði átt
smjörsalt til rjómabúa geymt í Bretlandi á annað ár, en aldrei getað fengið það
flutt, en nú stóðu vonir til að það kæmi með "Ara" leiguskipi Elíasar
Stefánssonar í Reykjavík. -Haraldur Blöndal ljósmyndari hafði aðsetur í
Barnaskólanum og bauð þar þjónustu sína. Guðmundur úrsmiður Halldórson setti
upp vinnustofu sína í Nýjabæ, þá nýkominn frá þýskalandi (hafði hann einkaleyfi
á egin uppfinningu, sem var endurbættur cylinder í úrum). (Húsi Magnúsar
Magnússonar). Kf. Ingólfur á Stokkseyri fékk fyrstu vörur sínar á þessu ári um
mánaðarmót maí, júní og aðrar verslanir hér nokkru síðar. Vöruúrval í
verslununum hér var nú almennt orðið mun meira en áður, en dýrtíð enn mikil.
Afsláttarkjör voru þó almennt viðhöfð í desember, fram til jóla.
Skipakomur 1917: Erfitt var um siglingar sökum
stríðsins, þar sem bretar kröfðust þess að öll vöruskip kæmu við í breskri höfn
og að auki kafbátahættan mikil. Dæmi voru um að skip á leið til landsins væru
skotin í kaf (Sjá hér).
Útlitið var því ískyggilegt á þessu vori. Ekki er getið um skipakomur á
Eyrarbakka og Stokkseyri vorið 1917, þó líklegast að skip Einarshafnarverslunar
hafi komið hér, en til Reykjavíkur var skipaumferð töluverð og voru sum hver
stærri en áður hafði þekkst. Vélbátar Eyrbekkinga og Stokkseyringa voru
hinsvegar talsvert notaðir til að sækja vörur til Reykjavíkur og var það
nýlunda. Strandferðaskipið "Ingólfur"
kom hér við í ágústmánuði með steinolíufarm (300 tunnur) til
Einarshafnarverslunar. Spænskt
seglskip "Espano" kom til Stokkseyrar 3. sept. hlaðið salti til Kf. Ingólfs og
tók saltfisk frá þeim og Kf. Heklu hér á Bakkanum. (Það kom frá Cadiz, gömul
hafnarborg á Spáni).
Sjávarútvegur 1917: Þrír vélbátar héðan stunduðu veiðar
frá Sandgerði, fram í vertíðarbyrjun. Vertíðin byrjaði dauflega hjá róðrabátum,
en mótorbátarnir öfluðu dável. Mótorbáturinn "Suðri" frá Stokkseyri fórst þann
3. febrúar og mótorbátur Jóns Sturlaugssonar á Stokkseyri fórst þar í
september, á leið frá Reykjavík með kolafarm og fl. til Stokkseyrar, mannbjörg
varð. Mótor-námskeið var haldið á Stokkseyri og tóku 10 nemar vélstjórapróf.
Eyrarbakkahreppur: Hæstu greiðendur aukaútsvars voru:
Einarshafnar-verzlun, Kaupfélagið
Hekla, Andrés Jónsson, kaupm. Jóh. V. Daníelsson, kaupm. sr.GísliSkúIason,
StóraHrauni. Guðm.ísIeifss.óðalsb.St.Háey.
J. D. Nielsen, verzlunarstj. Bergsteinn Sveinsson, kpm. Guðm.
Sigurðsson, verzlm. Gíslí Pétursson, héraðsl. Guðm. Guðmundss., kaupf.stj.
Sigurður Guðmundss., bóksali Einar Jóns. þurrab.m.,Einarsh. Árni Tómasson,
Stóra-Hrauni Friðr.Sigurðss. GamlaHrauni Ásg. Blöndal, læknir, Búðarst. Jakob Jóns.
þurrab.m.,Einarsh. G. Jónson, verzlm.,Einarshöfn.
Sveinbjörn Ólafsson, Hvoli. Ingvar Jónsson, verzlm.
Menning og samfélag: Skarlatsótt stakk sér niður í
héraðinu og kom veikin upp í einu húsi hér (Nýjabæ). -Sjúkrasjóðurinn
"Vinaminning" hlaut konunglega staðfestingu, en hann var stofnaður árið 1916.
Tilgangur sjóðsins var að styrkja
fátæka sjúklinga, er leituðu heilsubótar á sjúkrahæli í Árnessýslu. Stjórn
sjóðsins skipuðu: Gísli Skúlason, P. Nielsen og
Gísli Pjetursson. -Það komst í tísku hjá ungu fólki hér og ungmennum sem
höfðu ráð á, að kaupa sér líftryggingu. Flestir sem keyptu tryggingar þessar
höfðu samning um, að þeir fái þær útborgaðar um sextugsaldur og þótti þetta góð
lífeyristrygging. Flestir skiptu við lífsábyrgðarfélagið "Danmark" er Þórður Jónsson, verslunarmaður á Stokkseyri var
umboðsmaður fyrir.- Söngfélagið "17. júní" heimsótti Bakkann og stóð fyrir
söngskemtun og Ólafur Magnússon í Arnarbæli hélt hér söngnámskeið um veturinn.
Andlát: Aðalbjörg Eyjólfsdóttir (87). Pétur
Gíslason faðir Gísla læknis (86). Hannes Bergsson, þurrabúðarmaður Einarshöfn
(64). Magnús Brynjólfsson, þurrabúðarmaður frá Björgvin, andaðist úr
lungnabólgu (55). Katrín Jónsdóttir, Einarshöfn (54). Kristinn Þórarinsson,
bóndi frá Naustakoti [Neistakoti], en hann drukknaði 12. janúar þ.á.(37). Ólafur
söðlasmiður Guðmundsson í Einarshöfn (50). [hafði þar söðlasmíðaverkstæði til
margra ára. Magaveiki hrjáði hann lengi og hugðist hann fá bót meina sinna á
Landakotsspítala, en lést þar]. Sigríður Grímsdóttir, Ingólfi (44). Rósa María Brynjólfsdóttir frá
Merkisteini á Eyrarbakka,druknaði norður í landi á leið til skips. Filipus
Gíslason frá Stekkum, af slysförum (18). Sveinbarn Kristjánssonar í Stíghúsi
(0).
Tíðarfarið 1917: Frost í janúar voru -14 til -16°C og
stillur oft. Tíðin fram í mars var harðneskjuleg um allt land og mikið frost (6
til 19 stig). apríl var einnig kaldur um land allt, Ekki er getið um tíðarfarið
hér við ströndina þetta ár.
Hagtölur 1917: Verð á rjómabúsmjöri var ákveðið af
verðlagsnefnd 3,30 kr. pr. kg. Óslægður þorskur 28 au. pr.kg. ýsa 24 au. pr.
kíló. lúða 40 au.pr.kg.- Ær seldust á 37-40 kr., kýr á tæp 400 kr. og hross um
300 kr. upp til hópa. Verð á innfluttum kolum voru 40 kr. skipspundið (Rvík).
Heimild: Þjóðólfur 1917, gardur.is, Ægir 1917. ofl.
17.02.2013 22:01
Sú var tíðin, 1916
Íbúar í Eyrarbakkahreppi voru 931 árið 1916, en á sama tíma bjuggu í Reykjavík 14.200 manns. Fólksfjöldi á Íslandi var þá ríflega 87.000 manns. Hugmyndir um raflýsingu þorpsins komust aftur á dagskrá eftir 3ja ára hlé. Ákveðið var að stofna raflýsingarnefnd sem í sátu: Guðm. Guðmundsson, kaupfélagsstjóri í Heklu, J. D. Nielsen verslunarstjóri hjá Einarshafnarverslun og Páll Bjarnason kennari. -Sýslan undirbjó kaup á Þorlákshöfn og átti kaupverð að vera 150.000 kr. -Þetta ár var kosningaár. Kosið var í ágúst. Af 272 kjósendum á Eyrarbakka sóttu 92 kjörfund, þar af 35 konur. Flestir voru þó að heiman í vinnu út um land, þennan tíma árs. Á Stokkseyri kusu á milli 50-60 kjósendur, þar af 10 konur; þar voru á kjörskrá hátt á þriðja hundrað manns. Karlar urðu að vera 30 ára og konur 40 ára og ekki máti hafa þegið fátækrastyrk til að öðlast kosningarétt. Valið stóð um 6 flokka. A:Heimastjórnarmenn, B:Þversummenn, C:Verkamenn, D:Óháðir bændur, E:Langsummenn, og F:Þingbændur. Þá var kosið til hreppsnefndar hér á Eyrarbakka og hlutu kosningu, Guðmundur Jónsson, oddviti (Versl.m. hjá Kf. Heklu). Tómas Vigfússon, bóndi og formaður, og Eiríkur Gíslason, trésm.
Verslun og Þjónusta: Helstu verslanir árið 1916 voru hér
sem áður, Einarshafnarverslun stærst, þá Kf. Hekla. Verslun Andrésar Jónssonar,
Verslun Jóhanns V Daníelssonar og Verslun Bergsteins Sveinssonar í Nýjabæ.
Sérvöruverslanir voru nokkrar, svo sem bókaverslun Sigurðar Guðmundssonar og
Úraverslun Sigurðar Tómassonar, en sú verslun hætti um haustið er Sigurður
flutti erlendis. Haraldur Blöndal var hér með ljósmyndastofu. Páll Bjarnason á
Stokkseyri stundaði einhverja höndlun þar, aðalega með ræktunarvörur, fræ og
bækur og Magnús Gunnarsson með vefnaðarvörur o.fl. Þórður Jónson rak ritfanga
og bókaverslun, Sigurður Ingimundarson, vefnaðar og nýlenduvöruverslun og Jón
Jónasson matvöruverslun. Kf. Ingólfur var sem fyr stærst verslana á Stokkseyri.
Í júlí stóðu "lestirnar" sem hæst og voru ullarlestir óvenju miklar þetta
sumar. Um miðjan júlí voru verslanir hér þrotnar af nauðsynjavörum, en fyrstu haustskipa
var ekki von fyrr en í byrjun ágúst. Um haustið var Einarshafnarverslun orðin
vel byrg þegar lestað hafði verið úr tveim skipum félagsins og að auki fékk
verslunin vörur auk annara kaupmanna hér með gufuskipinu "Botníu" þegar það kom
til Reykjavíkur í vetrarbyrjun. Verr gekk Kf. Heklu að byrgja sig upp fyrir
veturinn, því eitt leiguskip þeirra "Venus" strandaði í Færeyjum.- Verðlag á innfluttum
nauðsynjavörum hafði nú hækkað um 70% frá því að heimstyrjöldin hófst 1914.
Innlend framleiðasla í landbúnaði og sjávarútvegi hafði hækkað í verði að sama
skapi. - Í vetrarbyrjun hóf Einar Jónsson bifreiðastjóri rekstur leigubifreiðar.
Fréttablaðið Suðurland hætti útgáfu að sinni eftir 6 ára sögu.
Skipakomur: Þó sjófarendum stæði stuggur af
styrjöldinni, herskipum og kafbátum, sem og tundurduflum, létu margir
skipstjórnarmenn það lítt á sig fá og héldu uppi siglingum sem áður. Faxaflóabáturinn
"Ingólfur" kom hér þann 17. maí og
síðan alls í 5 skipti milli Reykjavíkur og Eyrarbakka þetta sumar, en Kf. Hekla
annaðist hann hér. -Sund voru ófær þegar vöruskip kaupfélaganna og Einarshafnarverslunar
komu hér að síðla maímánaðar og lögðu þau til hafs á ný og biðu þess að fært
yrði. -Fyrra vorskip til Einarshafnarverslunar var seglskipið "Víking" með matvæli, nýlenduvörur,
járnvörur og vefnaðarvörur, en hið síðara var seglskipið "Vonin" með sement og timburfarm. -Um haustið kom skonortan "Bonavista" að Stokkseyri með timbur
ofl. til Ingólfsverslunar. - "Venus"
leiguskip kaupfélaganna "Heklu og "Ingólfs" strandaði í Færeyjum, hafði verið
hertekið af bretum, Skipið var að mestu hlaðið nauðsynjavörum og byggingarefni,
en á þilfari hafði það áhöld til rjómabúa og mótorbátaefni. Skipið var eign þeirra Johnsons og
Kaabers. Seglskipin "Vonin" og "Katrine" komu með haustvörurnar til
Einarshafnarverslunar, aðalega matvörur og byggingaefni.
Sjávarútvegur 1916:
Sjómenn komu í verið um miðjan febrúar, en vertíðin hófst síðan undir
mánaðarlokin og var þá unglingaskólanum slitið, enda biðu beituskúrarnir eftir
þeim. Mótorbátar sem gengu héðan af Bakkanum voru 7 að tölu og voru 5 þeirra
nýsmíðaðir, en opin róðraskip voru fjögur. Frá Stokkseyri gengu 17 vélbátar og
eitt róðraskip. Í þorlákshöfn var selstöðuútvegur og gengu þaðan 29 róðraskip
en enginn vélbátur. Vertíðin byrjaði vel hjá mótorbátunum sem sóttu stíft út á
"Selvogsbanka" en verr hjá róðraskipum sem sóttu hér á grunnið, en hjá þeim
aflaðist ekkert fyrri en í lok mars. Vermenn í Þorlákshöfn sátu auðum höndum
mun lengur og biðu eftir þeim gula fram í apríl, en áður en mánuðurinn leið að
fullu var orðið fisklaust á miðunum, bæði hér og fyrir Þorlákshöfn og lauk
vertíðinni þannig. -Um sumarið gengu nokkrir vélbátar héðan og eitthvað var róið
frá Gamla-Hrauni og Stokkseyri á opnum bátum, en djúpmiðin voru fengsæl þetta
sumar. Þrír vélbátar héðan gengu frá Sandgerði frá vertíðarlokum og fram á mitt
sumar. Sumaraflinn var mestmegnis þorskur, ýsa og langa og eitthvað af smálúðu
og skötu. Beituleysi hamlaði oft róðrum. Sjómenn vissu þó um síld á Selvogsbanka,
en þá vantaði net að veiða hana í.- Gæftarleysi og brim hömluðu veiðum þegar
leið á sumarið og var því sjósókn með minsta móti. Haustvertíðin byrjaði betur
og vel fiskaðist. Þá er gaf á sjó fram í desember fiskaðist ágætlega, helst ýsa,
væn.
Atvinnuástand: Atvinna fyrir verkafólk var oft
stopul hér við sjávarsíðuna. Helst var það verslunin sem þurfti á verkafólki að
halda og svo landeigendur um sláttinn. Margir fóru í vegavinnu út um landið á
sumrum, eða byggingavinnu, einkum í Reykjavík og einhverjar stúlkur í
fiskverkun á Kirkjusand við Reykjavík. Kaupamenn höfðu að jafnaði 30 kr.
vikulaun til sveita og kaupakonur að hámarki 18 kr. í vikulaun og því
augljóslega mikill kynbundin launamunur í landbúnaði. Almenn verkamannalaun við
sjávarsíðuna voru talsvert hærri, en vinnan þó stopulli hér eins og fyrr getur.
Sótti því fólk, héðan og þó einkum úr sveitum til Reykjavíkur þar sem
togaraútgerð var að stóreflast, þó skorti marga húsnæði er þangað fóru.
Menning og samfélag
1916: Samskot voru
haldin hér í hreppi og víðar til stuðnings héraðslækninum Gísla Pétursyni,
eftir að hús hans brann seint á síðasta ári. -Ungfr. Guðmunda Nielsen og Helgi
Hallgrímsson kennari voru hið söngelskasta fólk á þessum slóðum og stýrðu
fjöldasöng á mannamótum og stóðu fyrir tónleikum. J.D. Níelsen stóð fyrir
leikfimisýningu og skotæfingum eins og undanfarin ár. Verkamannafélagið "Báran"
hélt sína árlegu skemmtun og dansleik. -Bifreið kom hingað úr Reykjavík á
góunni hlaðinn fólki og tók ferðalagið 4 klst.-Gísli Pétursson héraðslæknir hóf
að byggja læknishúsið nýja og var það gert úr steinsteypu, (Innanveggjaplötur
voru steyptar úr vikurmöl að ráði Jóns Þorlákssonar, en hann hafði gert
tilraunir í þessa veru. Einar Finnson í Rvík var yfirsmiður) og Andrés Jónsson verslunarmaður
byggði einnig steinsteypt hús (Breiðablik) þetta sumar, bæði eru húsin á Háeyrarlóðinni.
- Vindlar og vindlingareykingar voru að komast mjög í tísku um þetta leiti og
margir fóru að ganga í tréskóm (klossum). -Mislingasótt kom hér upp og varð
hennar fyrst vart í Gunnarshúsi- Sumarhitinn var íbúum til baga, "Leggur nú
fiskýlduþefinn í hitanum um alt þorpið, götur og torg vaða út í allskonar
óþverra, rykið þyrlast inn umglugga og smugur allar í húsum og þá ofan í
lungun, vatnsból mörg illa hirt og vatnið lítið og mórautt, skolpi er helt út
fyrir húsdyrnar og aska og rusl borið rétt ofan í flæðarmál".- Barnaskólinn var
settur 1. nóvember og voru nemendur 80. Unglingaskóli var ekki þetta árið.-Einhverjir
höfðu það sér til dægrastittingar að híma í sölubúðum daginn út og daginn inn,
þó illa séð væri af kaupmönnum. Jólatréskemtun fyrir börn var hér haldin og
hefð var fyrir.
Andlát: Ingveldur Þorgilsdóttir í Hraungerði
Eb, en hún var háöldruð, (80) móðir Þorgerðar og Guðmundar úrsmiðs Halldórsbarna. Helga
Tómasdóttir í Nýjabæ (76). Jón Jakopsson frá Skipagerði í V-Landeyjum, háaldraður
maður (86). Valgerður Guðlaugsdóttir frá Neistastöðum, (50). Eugenía
Nielsen,(f.Thorgrímsen) andaðist
úr blóðeitrun (66), afleiðing gamallrar
gallsteinaveiki. Henni til heiðurs var samin drápa sem eftirfarandi vers eru
úr:
Eins og friðarengill þín
endurminning lifir,
hún í vina hjörtum skín
og "húsinu" gamla yfir.
Eyrarbakki þakkar þér
þína hjartagæzku,
sem þú öllum sýndir hér
síðan þú varst í æsku.
Göfuglynd og góð þú varst,
gæðakonan sanna!
Ættarmerkið á þér barst
íslands beztu svanna.
Tíðarfarið og
landbúnaður:
Aðfararnótt hins 21. janúar 1916 gerði óvenju mikið brim og sjógang við
suðurströndina og kom það mönnum að óvörum, því stillulogn var þá nótt. Braut flóðið
sjógarðinn milli Einarshafnar og Óseyrarness til grunna, svo að tjón það
taldist um 1000-1500 krónur að frátöldum skemdum á ræktarlandi. Sjór fæddi inn
í sjóbúðir í Þorlákshöfn og braut húsgafla og hleðslur. Tvö skip eiðilögðust á
Stokkseyri og olíuskúr Einarshafnarverslunar brotnaði niður. -Janúar var helst
til umhleypingasamur en snjóléttur, hvass á köflum og eitt sinn gerði mikið
þrumuveður og olli það foktjóni víða í uppsveitum. - Í febrúar fór frost niður
í -20°C - "Fjöruhross" voru þau kölluð, útigangshrossin hér sem gengu sjálfala
í fjörunni, heilu og hálfu daganna. -Í mars var einmunatíð og snjólaust með
öllu á Eyrum og gaf á sjó dag hvern, sem þótti með afbrigðum fátítt, en undir
lok mánaðarins brast á norðan stormur og lentu einhverjir bátar af ströndinni í
hrakningum, en engir mannskaðar urðu. -Snemma í apríl féll mesti snjór
vetrarinns og tíðin stirð, sást þá fyrsti vorboðinn, en það var skógarþröstur.
Ísingarveður gerði þá mikið og braut það niður 30 símastaura. Tók svo að brima
mjög svo ekki varð sjófært. Vorið var kalt, norðan skafrenningur og frost. Í
lok aprílmánaðar brast á með einmuna tíð, en stóð stutt og kuldinn tók við á ný
fram í maí.-Eftir miðjan maí tók jörð að grænka þegar sumarið hélt innreið sína,
og skin og skúrir skiptust um.- Um miðjan júní mældist 19 stiga hiti í forsælu,
en mánuðurinn var sólríkur nær hvern dag.-Þurkar miklir voru í byrjun júlí,
sólskín og hiti hvern dag á Eyrum fram á miðjan mánuð, en þá gerði dumbungs
veður. Gerði þá eitt mesta brim sem komið hefur að sumri, að sögn eldri manna.
Tíðin var stirð yfir sláttinn og brim stöðugt, rættist þó úr er leið á
ágústmánuð og menn hér náðu heyjum sínum. -Jarðskjálftakipp allsnarpann fundu
menn hér síðla ágústmánaðar. September byrjaði með blíðviðri sem hélst allann
oktober, brim þó stöku sinnum. Í fyrstu viku oktober snjóaði í fjöllin.
Nóvember var stormasamur í fyrstu en svo rættist úr svo fé var útigengt.
Desember var kaldur, stormar og stillur. Náði frostið iðulega í -14°C síðari
hluta desember.
Hagtölur úr sýslunni: Árið 1914 veiddust 2.365 laxar í ám
og vötnum Árnesinga. Árið 1915 veiddust 1.280 laxar og var u.þ.b. helmingur
aflans veiddur í Sandvíkurhreppi. Árið 1914 nam dúntekja 25 kg. Árið 1915 nam
dúntekja 29 kg. í sýslunni (Dúnninn var aðallega frá Laugardælum, og lítið eitt
frá Skipum og Baugsstöðum). Verkfærir karlmenn voru á þessum árum 1.196 að
tölu. Sauðfé 153.971 á Suðurlandi öllu.
Heimild: Suðurland 1916, Gardur.is, 1 óþekkt skjal.
07.02.2013 22:51
Sú var tíðin, 1915
Árið 1915 voru íbúar í Eyrarbakkahreppi 925 að tölu. -Sjóðliðsforingjar
tveir af danska varðskipinu "Valnum", voru um þessar mundir að mæla hafnargerð
hér á Eyrarbakka, fyrir stórkaupm. Lefolii, en hann var hér sjálfur staddur um lestirnar
eins og venja hans var, til að kaupa upp ull bænda. -Nokkra mánaða hlé var á
útgáfu fréttablaðsins Suðurland vegna pappírsskorts af völdum heimstyrjaldarinnar,
en með vorskipum barst loks nægur pappír til að halda útgáfunni áfram. -Ensk
herskip voru á sveimi hér skamt undan landi -Konurnar á Bakkanum fögnuðu
kosnngarétti sínum, hér sem og í Reykjavík og víðar í kaupstöðum landsins. -Í
þjórsárdal var höggvið mikið hrís til eldiviðar og fleytt ofan Brúará og Hvítá,
mest svo tekið upp á land nærri Útverkum á Skeiðum, en hrísið átti að spara
kolainnfluttning. -Erlendir ferðamenn voru óvenju fáir hér við sjávarsíðuna
þetta sumar af völdum styrjaldarinnar. Helstu umgangspestir voru "Rauðir hundar"
sem lögðust þungt á fullorðna, en þó vægar á börn og svo "Barnaveiki". Um
veturinn kviknaði í húsi héraðslæknisins Gísla Péturssonar og skemdist mikið,
en eldinn tókst að slökkva. Bifreiðar voru hér á ferð að vetrarlagi og þótti
tíðindum sæta, en færðin var með ágætum.
Skipakomur: Ekki eru til tæmandi upplýsingar um
skipakomur vorið 1915, en þó hafa að líkindum komið hér mörg er hingað komu
vorið áður en þó ljóst að styrjöldin hafi oft tafið skipaferðir hingað til
lands: "Vonin'', skip Einarshafnarverslunar
kom með vörur að utan og fór héðan með ull til Reykjavíkur. "Venus", skip Ingólfsverslunar á
Stokkseyri kom hlaðið kolum og fór aftur til útlanda með ull. Vestmannayjabáturinn,
"Óskar", kom að Stokkseyri og á
Eyrarbakka með eitthvað af vörum. Um mitt sumar kom skonnortan "Nauta" með timbur, steinolíu, sement,
tjöru og járn til Einarshafnarverslunar. -Í ófriðnum áttu bretar það til að
hertaka skip sem sigldu frá Íslandi með vörur út til Danmerkur og "kaupa úr
þeim ullina", sem var stríðandi þjóðum einkar verðmæt. -Tvö seglskip að
minnstakost komu um haustið auk strandferðaskipsins Ingólfs, en síðasta
haustskipið fór héðan 23.oktober áleiðis til Ameríku. -Fjórir smábátar komu hér
að vetrarlagi, hlaðnir vörum úr Reykjavík og var Faxaflóabáturinn "Ingólfur"
þeirra stæstur, hlaðinn steinolíu.
Verslun, þjónusta og
viðskipti: Hið víðfræga "Bakkavín" fékst ekki lengur. Áfengisbann hafði verið í lög leidd. Verslunin
fékk flestar aðrar vörur sem óskað var eftir, en vegna stríðsins voru vöruútlát
aðeins veitt gegn staðgreiðslu hjá mörgum verslunum hér. Verslunina skorti þó til
þess skiptimynnt, sem virtist vera hörgull á í landinu. -Á nokkrum liðnum árum
var verslun hér á Eyrarbakka í miklum vexti og siglingar stöðugt tíðari milli
landa, en með styrjöldinni kom mikill afturkippur í þessa atvinnugrein sökum
dýrtíðar. -Þessar voru helstu verslanir á Eyrarbakka og Stokkseyri 1915:
Verslunin Einarshöfn, Kaupfélagið Hekla, Verslun Andrésar Jónssonar og Verslun
Jóhanns V Daníelssonar á Eyrarbakka auk smærri höndlara, svo sem skartgripaverslun
Sigurðar Tómassonar úrsmiðs. Kaupfélagið Ingólfur var öflugasta verslunin á
Stokkseyri, en þar höndluðu einnig Sigurður Ingimarsson, Magnús Gunnarsson og
Jón Jónsson. Á Selfossi stofnaði Þorfinnur Jónson í Tryggvaskála, verslun þar
og keppti við Símon í Sigtúnum um viðskiptin. -Verð á útfluttningsvörum hækkaði
mikið vegna stríðsins og högnuðust framleiðendur, kaupahéðnar og útflytjendur oft
stórlega á þessum árum, t.d. hækkaði ull þrefallt í verði, verð á hrossum var
afar hátt, og sömu sögu má segja um saltfisk og lýsi. Fyrir almenning snerist
dæmið við. Verð á innfluttum kolum var afar hátt, sama gilti um sykur og
kornvöru. Vextir á lánsfé var einnig hátt og hamlandi framþróun í samfélaginu. Verkamenn
höfðu nokkra kauphækkun með tilliti til dýrtíðarinnar. Fyrsta smjörsendingin frá
Baugsstaðarjómabúinu 1915 vóg 820 pund, en smjörið var selt erlendis, en
verslanir hér fluttu hinsvegar inn smjörlíki (Margarine). Grammifónsplötur voru
nú líklega seldar í fyrsta skipti á Bakkanum, í verslun Andrésar Jónssonar, sem
var að mestu leiti vefnaðarvöru og krambúð. Þakjárn og Þakpappa var nú farið að
flytja inn í stórum stíl af verslunum hér ásamt ofnum og eldavélum. Af innfluttum
nauðsynjavörum er helst að nefna: Rúgmjöl, Hveiti, Valshafra, Grjón, Kaffi, Export, Kandís, Melis,
Púðursykur, Strausykur, Rúsínur, Sveskjur, Sagogrjón, laukur og saft. Góð færð af
Suðurlandi til Reykjavíkur langt fram eftir hausti dró til sín meiri viðskipti
þangað en venjulega og bitnaði það nokkuð á verslun hér við ströndina.
Atvinna,fiskveiðar og útgerð: Sjómenn héðan sækja veiðar daglega á
Selvogsbanka og öfluðu vel, en tilkoma mótorbáta gerir það mögulegt. Létu
sjómenn vel af aflahlut sínum þessa vertíð -Laxveiðar voru stundaðar af kappi í
Ölfusá og höfðu fengist suma daga allt að 40 fimmtán punda laxar, einkum við
Selfoss og þótti fiskurinn vera almennt stærri en hin fyrri ár, en
heildarveiðin var þó aðeins í meðallagi.- Um sumarið gekk einn bátur af Eyrarbakka og þrír af
Stokkseyri. Allir mokfiskuðu en aflinn var aðalega langa, þorskur og keila. Síld
höfðu sumir bátarnir veitt þetta 10-20 tn. í róðri. Síldin var seld jafnóðum
til Vestmanneyja, það sem ekki var notað til beitu í bráðina. Langræði var svo
mikið héðan þetta sumar, að bátarnir voru 2 sólarhringa i róðri, en allt gekk vel,
enda var gæðatíð til sjávarinns. Það mátti heita að ekki hafi sést brimboði allann
júlí mánuð. Frá Gamla-Hrauni var róið sem fyrr á árum. -Pál Jónsson vélsmiður úr
Reykjavík, settist upp á Stokkseyri til að sinna vélbátaútgerð þeirra.-
Daglaunamenn þóttust illa úti, þrátt fyrir hærri laun, en dýrtíðin var svo
mikil að ekki jafnaðist við verðlagshækkanir. Vörukarfa með algengustu
vörutegundum til heimabrúks hafði hækkað um 48,5% milli áranna 1913 og 1915. Sjómenn
sem greiddu vöru með þorski komu út á sléttu, en bændur sem greiddu í ull
högnuðust vegna hins háa ullarverðs. Sexpunda rúgbrauð kostaði hér 90 aura,(mjólkurpottur
22 aura í Rvík). -Atvinnuleysi um veturinn sem fyr. -Haustaflinn var góður og
mokfiskaðist oft á tíðum fram á vetur. -Um haustið voru smíðaðir 6 nýir
mótorbátar á Eyrarbakka og Stokkseyri, en aðeins eitt opið skip var smíðað á
árinu. -Fyrirhugað var að stofna hásetafélag hér og undirbúningur langt kominn,
þegar þessar fyrirætlanir runnu út í sandinn.
Menning og samfélag:
Þann 7. júlí 1915 fögnuðu kvenfélagskonur á Eyrarbakka auknum réttindum
kvenna, þar sem nýja stjórnaskráin veitti konum kosningarétt og kjörgengi til
alþingis. Um kveldið kl. 9 söfnuðust flestar konur þorpsins saman fyrir framan barnaskólann,
og þaðan lögðu þær svo í skrúðfylkingu. Gengu þrjár fremstar í íslenskum
skautbúningi og báru íslenskan fána - og fleiri íslenska smáfána mátti þar sjá.
Gengu þær sem leið liggur vestur að Einarshöfn, héldu þá til baka aftur og að
gisti og samkomuhúsinu Fjölni og staðnæmdust þar. Þá var sungið kvæði er ort
hafði Þröstur :
Nú er um landsins bygðir bjart,
nú blómgast dalur fagur.
Nú býst hann í sitt bezta skart
hinn bjarti frelsisdagur!
- - Hún móðir okkar fríkka fer
því fleiri hirða um skóginn:
Úr aldaloðing leyft oss er
að leggja hönd á plóginn.
Og fánann glaðar hefjum hátt
- það hitnar barmur okkar. -
Sjá! austur loftið er svo blátt
það út til starfsins lokkar.
- - Með nýjum kröftum, nýjum dug
skal nýjar brautir ryðja!
Með nýju frelsi, nýjum hug
að nýrri framsókn styðja.
Að söngnum loknum kom út á veggsvalirnar frú Guðrún
Torfadóttir og flutti ávarp. Þá var sungið: Eldgamla ísafold, og að því loknu
hrópað húrra fyrir kvenfólkinu. Síðan gengu konur inn í gistihúsið, og skemtu
sér þar við samræður og kaffidrykkju, eitthvað frameftir.-Ungfrú Karítas
Ólafsdóttir frá Stóra-Hrauni hélt hússtjórnarnámskeið í boði kvenfélagsins.-
Fyrsta ljósmyndin birt í vikublaðinu "Suðurland". Dönsk hjú héldu hér í
þorpunum fjölsótta myndasýningu ásamt töfrabrögðum ýmiskonar. Enskar húfur voru
að komast mjög í tísku hér um þessar mundir.
Skóli og fræðsla: Barna og unglingaskólinn voru settir að venju í oktober og voru þar kend íslenska, saga, náttúrufræði, landafræði, reikningur, söngur, leikfimi, danska, (enska ef óskað var). Unglingaskólinn stóð í 4 mánuði á meðan atvinnuleysið var mest yfir vetrartímann, en aðsókn ávalt dræm. Aðeins 15 nemendur sóttu þetta skólaár. -Námskeið var haldið á Stokkseyri fyrir vélamenn á bátum. -Sjómannanámskeið haldið hér á Eyrarbakka og kenndar siglingareglur. -Hússtjórnarnámskeið hélt Karitas Ólafsdóttir á Stóra-Hrauni. -Nielsen verslunarstjóri stýrði leikfimiflokk og kendi samskonar æfingar og ástundaðar voru í danska hernum. Jólatréskemtun var haldinn fyrir yngri og eldri börn í plássinu, en sá siður hafði lengi verið við líði hér áður fyr.
Eyrarbakkahreppur 1915: Íbúar 925. -Tekjur, 12,901. kr sem dreifðust þannig: Til
framfærslu fátækra kr. 4.717
- mentamál (barnask.) - 2.100
- vaxtagreiðslu .. - 1.450
-afborgana af skuldum 1.080
- ýmissa útgjalda , . - 1.100
Aðrir liðir voru undir 1000 kr.
Andlát 1915: Jónina Árnadóttir í Einarshúsi, kona
Guðmundar Jónssonar hreppsnefndaroddvita á Eyrarbakka. -Sigurður Árnason frá Hafliðakoti í
Hraunshverfi úr lungnabólgu, 68 ára gamall. Hann var 36 vertíðir formaður á
Stokkseyri. -Sigurður
Bjarnason frá Eyfakoti Jónssonar þar. -Hallfríður Guðlaugsdóttir 15 ára frá Nýjabæ. -Andrés Kristinn Bjarnason 7 ára frá
Brennu.- -Jóhanna Ingibjörg Valdimarsdóttir 3 ára frá Norðurkoti.
Konráð Ragnar Konráðssonar
læknis, hvítvoðungur.
Tíðarfarið, ræktun og
landbúnaður: Þann
11. og 12. júlí gerði ofsarok er hér á Eyrarbakka
og kulda mikinn. Nóttina á milli snjóaði á Reykjanesfjallgarðinn niður undir
bygð í ofanverðu Ölfusi. Lá snjór liður eftir öllu fram að hádegi. Stormurinn lamdi
niður kartöflugrös og annan gróður i görðum. -Slátturinn byrjaði um miðjan júlí
og voru túnin víða dável sprottin, en sumstaðar kalin og skemd. Mýrar voru þá flestar
illa sprotnar og óvænlega horfði með þær. -Þurkatíð í ágúst fór illa með
kartöflugrös í sandgörðunum hér en menn reindu að vökva öðru hvoru til að halda
þeim á lífi. Sendin tún fóru einnig illa í þurkunum og komu á þau bleikir
blettir. -Garðauppskera var með miklum ágætum þetta haust og höfðu sumir
þrítugfalda kartöfluuppskeru. Guðmundur Ísleifsson á Háeyri leigði nokkrum
mönnum land til jarðyrkju á flötunum austan Barnaskólanns, fékk þó ræktunin egi
frið fyrir skemdarvörgum. -Fáeinum sauðum var slátrað á Bakkanum þetta haustið,
þá aðeins sláturfé heimamanna. -Haustrigningar hófust í byrjun oktober. Ripsberjagræðling
hafði maður nokkur sett niður hér í garð sinn og þótti það til tíðinda þegar á
það kom eitt ber um haustið. Gæðatíð var til lands og sjávar haust og fram
eftir vetri. Eftir jól tók að brima hér við ströndina og veður öll að færast í
umhleypinga.
Heimild: Suðurland 1915
20.01.2013 15:14
Sú var tíðin,1914
Árið 1914 voru 925 íbúar í Eyrarbakkahreppi. Fyrir vestan Eyrarbakka var mælt
fyrir ísvarnargarði vegna bátalægis hér og áætlun og teikningar gerðar um
verkefnið. Mælingamenn voru líka að störfum fyrir væntanlega Flóaáveitu. Sjúkrahúsmálin
voru mikið í umræðunni, en fé til byggingar sjúkrahúsins skorti. Afla og
atvinnuleysi var hér mikið að vetrinum og sætti reindar furðu hversu menn
komust hér af við þessar aðstæður. Garðræktin, sem hér var stunduð, átti mikinn
þátt í þvi, enda var Eyrarbakki annar mesti kartöfluræktarhreppur landsins, á
eftir Ytri-Akraneshrepp. Hagur almennings á þessu ári, var samt æði erfiðari en
næstu árin á undan. Aðalega urðu verkamenn einna harðast úti. Síðsumars brast á
heimstyrjöld og áhrifa þess átti eftir að gæta hér í verslun og þjónustu mjög
fljótt og ekki bætti það atvinnuhorfur verkafólksins. Vöruverð hækkaði grimmt
og lánsverslun hættu kaupmenn. Nú varð að staðgreiða allar vörur. Ullarverð
hækkaði talsvert á móti og kom sauðfjárbændum vel. Kvillasamt var þetta ár, því hér gekk Barnaveiki,
Kíghósti, Taugaveiki og lungnabólga. Ingólfsverslunin á Háeyri brann til kaldra
kola þetta ár, en litlu munaði að tök næðust á eldinum með nýjum slökkviáhöldum
er keypt voru hingað á fyrra ári.
Fiskveiðar og útgerð: Fiskifélagsdeildin "Framtíðin" á Eyrarbakka
taldi 180 manns árið 1914 og voru félagsmenn víða að úr Árnessýslu. Einn
æfifélagi var í deildinni, A. J. Lefolii stórknupmaður. Aflalaust var í byrjun
vertíðar, en af Stokkseyri gengu 10 mótorbátar og Bakkamenn höfðu 2 til 3, auk
hinna opnu róðrarbáta sem fækkaði nú með ári hverju. Hafnaraðstæður voru
kannaðar í Þorlákshöfn öðru sinni, nú með hugsanlega vélbátahöfn í huga, en áður
höfðu hafnaraðstæður verið kannaðar í Þorlákshöfn vegna hugmynda um
hafskipahöfn. Erlendir botnvörpungar sópuðust að fiskimiðunum en afli
heimamanna var engu að síður ágætur því fiskgengd var mikil. Brimdagar háðu þó oft
sjósókn. Um sumarið gekk ekki fiskur og síldin kom seint. Haustvertið gekk
einnig illa og oft aflalaust. Á Stokkseyri voru 4 vélbátar í smíðum, en aðeins
tveir róðrabátar gengu þaðan 1914. Samtals áttu Stokkseyringar 14 vélbáta við árslok og
voru þetta ár að byggja bryggju fyrir þá.
Skipakomur: Mótorskipið "Venus" kom til Stokkseyrar eftir harða og
langa útivist, með vörur til Ingólfsverslunar, fór utan á miðju sumri hlaðið
ull kom aftur frá Noregi síðsumars hlaðið salti o.fl. til sömu verslunar. Þá
kom þar gufuskipið "Magnhild" með vörur til Stokkseyrarfélagsins, en það var
1.300 smálestir að stærð. Skipstjóri var M. Clausen. Skipið hélt síðan austur
til Vík í Mýrdal. "Hjálparinn" var í ferðum héðan milli lands og Eyja. Svo kom "Vonin"
til Einarshafnarverslunar eftir mánaðar útivist og Faxaflóabáturinn Ingólfur
kom við tvisvar með vörur til Kf. Heklu. Í sumarbyrjun kom skonnortan "Laura"
til Einarshafnar með timbur. Gufuskipið "Agder" kom hér tvívegis um vorið, með
kolafarm, hlekktist á skeri í seinna skiptið er stýrið bilaði og skemdi
skrúfuna, "Steinar" eimskip frá Noregi kom síðan til að sækja "Agder" og
var með því kafari til að sinna viðgerðum. Sennilega var það í fyrsta sinn sem
kafari kemur við störf á Eyrarbakka. Nýtt stýri sem kafarinn kom fyrir, var
smíðað hér á Eyrarbakka. Skonnortan "Yrsa" með timbur til Kf. Heklu. Skonnortan
"Eva" með kol til Kf. Ingólfs á Stokkseyri. Vélbáturinn "Ásdís" frá
Vestmannaeyjum kom við á leið til Reykjavíkur, hafði í togi vélbát er Guðmundur
Ísleifsson á Háeyri hafði keypt frá Vestmannaeyjum, kom "Ásdís" aftur við í
bakaleið og sótti farþega til Eyja. Flóabáturinn "Ingólfur" kom til
Þorlákshafnar með búslóð Þorleifs Guðmundssonar er þangað flutti búferlum.
Seglskipið "Svanen" kom til Stokkseyrar með timbur til Kf. Ingólfs. Fyrsta
haustskipið á Bakkann að þessu sinni, "Vigelant" með kol til Kf. Heklu. Til
Stokkseyrar kom "Gústav E. Falck" til Kf. Ingólfs. Eimskipið "Anglo Dane" kom
hér með vörur til Kf. Heklu. Seglskipið "Vonin" kom frá Reykjavík með vörur úr flutningaskipinu
"Botníu" til Einarshafnarverslunar.
Verslun og þjónusta: Kaupfélagið Ingólfur greiddi hæsta útsvar í
Eyrarbakka og Stokkseyrarhreppi árið 1914, en verslanir félagsins voru á báðum
stöðum. Í byrjun vetrar var Ingólfsverslunin á Eyrarbakka seld Jóhanni V
Daníelssyni, er henni hafði veitt forstöðu, en skömmu fyrir jól brann
verslunarhúsið til kaldra kola. Verslanirnar Einarshöfn, Hekla og Ingólfur báru
hæstar skattgreiðslur þetta ár. Smáverslanir voru nokkrar, svo sem Jóns
Jónssonar á Stokkseyri og Andrésar Jónssonar á Eyrarbakka. Konráð R Konráðsson settur
læknir hér á Eyrarbakka hafði aðsetur í Kirkjuhúsi og rak þar litla lyfjabúð en
síðan í Gunnarshúsi Jónssonar trésmiðs. Gísli Pétursson frá Húsavík fékk svo Eyrarbakkalæknishérað,
en þeir kepptu um. Gísli kom sér fyrir í húsi Sveinbjörns Ólafssonar verslunarmans.
Símon Jónsson opnar verslun sína í Sigtúni á Selfossi. Vöruverð tók strax að
hækka þegar fregnir af heimstyrjaldarhættu og bankahruni í evrópu bárust hingað
til lands. Stóru verslanirnar brugðu á það ráð að fækka starfsfólki og tóku af
þann sið að lána út á krít. Smákaupmenn sáu sér þá leik á borði. Ljósmyndarinn
Kjartan Guðmundsson setti upp ljósmyndastofu í barnaskólanum um sumarið. Haraldur
Blöndal ljósmyndari hafði aðsetur sitt í húsakynnum Kf. Heklu. Sigurður
Tómasson úrsmiður í Reykjavík undirbjó úrsmíðastofu á Eyrarbakka.
Í
þróttir og skóli: Íþróttanamskeið var haldið hér á Eyrarbakka í byrjun ársins á vegum íþróttasambands íslands. HeIgi Agústsson frá Birtingaholti sá um kennslu. Knattspyrnufélag Eyrarbakka, keppti við Norðmenn af skipum þeim er hér láu inni og var leikið 3 kvöld í röð. Fyrsta kvöldið höfðu Eyrbekkingar 4 mörk á móti 2 mörkum Norðmanna. Annað kvöldið var jafntefli og þriðja kvöldið höfðu Eyrbekkingar sigur 5 mörk gegn 1 marki Norðmanna. Einn Dani var í liði Norðmanna, lék sá allra manna best, en af Eyrbekkinga hálfu lék best verslunarmaðurinn. Tómas Hallgrímsson. Fjölmennt Íþróttamót Skarphéðins var haldið að Þjórsártúni samkv. venju. Í unglingaskólanum voru kennd þessi fög: íslenaka (skrift og lestur) Saga, landafræði, náttúrufræði, (heilsufr og eðlisfr.) stærðfræði (reikn.) danska, enska, söngur og líkamsæfingar. Fyrir skólanum gekk Helgi Hallgrímsson kennari, nemendur þó fáir. Sigurður Þorkelsson kenndi börnum sem voru undir skólaskildualdri að stafa. Foreldrafundur var haldinn í fyrsta sinn. Þar var ákveðið var að skólanefnd Barnaskólans léti framvegis fara fram læknisskoðun á börnum í byrjun hvers skólaárs, en það var Helgi kennari Hallgrímsson sem lagði til. Konráð læknir tók að sér skólaskoðun hér á Eyrarbakka og Stokkseyri, en hún var þá í fyrsta sinn framkvæmd hér. Reindust um 80% barna vera með skemdar tennur og meira en helmingur barna voru meira og minna kirtlaveik.
Menning: Leiklist og dansleikir voru vel sóttir hér við sjávarsíðuna.
Það lá við uppþoti þegar skemmtannaglaður karlpeningurinn hugðist framlengja
dansleik Kvennfélagsins á Sumardaginn fyrsta í Fjölni um eina klukkustund eða
til kl. 3 um nóttina og greitt aukreitis fyrir leiguna. Framákona ein, fröken Guðmunda
Nielsen formaður skemmtinefndar, brást reið við og hvatti stúlkurnar heim með fortölum
og máttu þá herrarnir hafa þann kost einan að dansa við sjálfan sig.
Samgöngur: Bifreiðaumferð jókst til muna á sunnlenskum vegum, þó
ferðalög með þeim þætti dýr lúxus.
Andlát: Þórey Guðmundsdóttir, Tómassonar, prests í Villingaholti. Hún þótti einkennleg að ýmsu leyti, fremur vel gefin, minnug og fróð um margt. Fór hún lengi um með ýmsan varning, gamlan og nýjan, og seldi þeim er hafa vildu. Háöldruð var hún og hrum orðin. Guðrún Magnúsdóttir í Túni, var 59 ára gömul. Brynjúlfur Jónsson, fornfræðingur og heimspekingur var víða kunnur fyrir ljóð sín og rit. Hann hafði ávalt vetrardvöl á Bakkanum, en jafnan á faraldsfæti að sumrum, (Barnsmóðir hans Guðrún vinnukona Gísladóttir dó sama ár). Erlendur Jónsson þurrabúðarmaður. Guðmundur Jónsson þurrbabúðarmaður. Guðrún Oddsdóttir. Jón Þórarinsson ársgamalt barn, Magnús Magnússon. Margrét Leonhartsdóttir. Sigríður Vigfúsdóttir. Sigurborg Magnúsdóttir. Viktoría Þorkellsdóttir. Þorbergur vinnumaður Magnússon í Nýjabæ. Þórey Guðmundsdóttir.
Tíðarfar og landbúnaður: Þorrinn var umhleypingasamur og
harðneskjulegur. Vorið hélt innreið sína með sól og blíðu. Marinn bræddi snjóinn
og hagavænt var fljótt, en þá gerði harðinda vorhret. Síðan þokugjarnt og
suddarigning algeng. Svo orti Brúsi:
Alt er hauðrið hjarni
slótt,
hvergi er skjól við
næðing,
- þó hefir sólin blett
og blett
brætt úr klakalæðing.
Hjá öllum þorra útaf
ber,
ef ei batinn kemur.
Heyjafengur horflnn er,
hurð við jarka nemur.

Vætusumar brast svo á og gerði
bæði bændum og fiskimönnum erfitt um vik að þurka afurðir sínar. Grasvöxtur góður
og brakandi þerririnn eftir hundadaga stóð stutt því fljótlega lagðist í rosa
og stórrigningar svo slægjur velktust og fóru á flot, engjar kaffærðust í vatni
svo fá dæmi voru um að sumri. Rættist þó úr er leið á ágústmánuð. Við sumarlok
gerði mikið hvassviðri, Vélarbátur nýr sem lá í Þorlákshöfn og Þorleifur kaupm.
Guðmundsson átti, sökk og brotnaði svo að aftan að vélin fór úr honum. Þar
sleit upp uppskipunarskip frá Einarshafnarverslun. Vélarbát sleit upp hér á
Eyrarbakka og lenti hann á skeri, brotnaði þó ekki til muna. Hey fuku nokkuð
frá bændum hér. Kindur Guðmundar Ísleifssonar á Háeyri þóttu vænstar hér um
slóðir. Vænsta ærin vóg 61,5 pund og vænsta lambið 35 pund. Veturinn var
umhleypingasamur.
Heimild: Suðurland 1914 ofl.
08.01.2013 23:08
Sporin í sandinum
Á nýju ári er venjan að líta yfir farinn veg og líta á spor sín í sandinum og sjá hve langt þau leiða. Það er hinsvegar venja hér á "Briminu" að horfa enn lengra til baka og sjá hvers minnast má af sporum liðins tíma áður en alda gleimskunar máir þau út. Á þessu ári verða 40 ár liðin frá því að sr.Valgeir Ástráðsson stofnaði Æskulýðsfélag Eyrarbakkakirkju (Æ.F.E) og er sá félagsskapur eflaust mörgum hálfrar aldar Eyrbekkingum enn í fersku minni. Höfuðstöðvar félagsins voru í Brimveri, þar sem nú stendur leikskóli með sama nafni. En Brimver eldra var gömul vegasjoppa utan af landi sem U.M.F.E. fékk undir félagsstarfsemi sína. Þarna komu saman ungmenni til leiks og starfa. Um tíma var mikil gróska í þessu félagi en skammlíft varð það. Haldin voru m.a. kvikmynda og tónlista kvöld og skipulögð ferðalög víða um land. Húsið var fyrst staðsett austur á íþróttavelli, en síðan flutt þar sem leikskólinn stendur nú. Var það mikið afrek hjá litlu félagi að gera húsið upp og halda í því gróskumikla starfsemi á sínum tíma. Síðar var þetta hús notað sem fyrsti leikskólinn hér á Bakkanum og sjálfsagt að margir uppkomnir Eyrbekkingar eigi þaðan minningar, en því miður á ég ekki mynd af þessu ágæta húsi sem síðan vék fyrir nýjum leikskóla.
Þá eru einnig 40 ár síðan þorpsbúum fjölgaði skyndilega í einni svipan svo að segja, þegar allmargar fjölskyldur úr Vestmannaeyjum settust hér að í kjölfar eldgossins þar áHeimaey. Ungir Eyjapeyjar og Bakkameyjar, Bakkapeyjar og Eyjameyjar renndu hýru auga hvort til annars, er mæst var á stéttinni við Laugabúð.
70 ár eru liðin síðan hlutafélag um Hraðfrystistöð Eyrarbakka (H.E.) var stofnuð og Útgerðarfélagið Óðinn og urðu þessi félög lengi helstu máttarstólpar þorpsins þó ýmsir erfiðleikar væru þó alltaf handan við hornið. Flestar konur á Bakkanum og eldri karlar margir unnu hjá þessu ágæta fiskvinnslufyrirtæki á sínum tíma. Ungt fólk margt hóf þar sína fyrstu atvinnu, einkum þegar farið var að vinna humar, en mörg ungmennin unnu einnig í saltfiski á sumrin og ætið var einhver leyndardómsfull stemming yfir þessum vinnustað yfir há vertíðina. Yngri menn og frískari fóru margir til sjós á þeim bátum sem gerðir voru út héðan. Með tíð og tíma lagðist þessi starfsemi niður hér á Bakkanum.
06.01.2013 00:31
Brim á Bakkanum


15.12.2012 18:06
Ný götulýsing

18.11.2012 23:25
Sú var tíðin,1913
Þetta var árið sem óskabarn
þjóðarinnar, Eimskipafélag Íslands braust úr eggi og íslendingar sáu í hendi
sér þann möguleika að þjóðin gæti staðið á egin fótum þegar fram liðu stundir,
eftir margra alda niðurlægingu undir erlendri stjórn. Nú máttu íslendingar stofna
sinn eginn þjóðfána og var það tilhlökkunarefni, jafnvel hér í hálfdanska
þorpinu við sjóinn þar sem "dannebrog" blakti ævinlega í hafgolunni til heiðurs
konungi vorum Kristjáni IX.
Raflýsingarmálin voru efst á baugi í upphafi ársins 1913.
Sveitafundir á Stokkseyri og Eyrarbakka lögðu dálítið fé til ransókna á
mögulegri raflýsingu þorpana, en helst kom til greina að virkja Baugstaðarós ella
sameiginleg Díselrafstöð á Stóra-Hrauni fyrir bæði þorpin. Kol og olía voru seld á afarverði hér í verslunum og þótti flestum
nóg um. Fyrir héraðið þótti það vísa á
framfarir þegar mælingum Indriða Reinholt á járnbrautarleiðinni frá
Reykjavík austur að Þjórsá lauk og kostnaðaráætlun gerð, en þar var gert ráð
fyrir að brautin kostaði 3½ miljón króna. Var frumvarp um járnbrautina lögð
fyrir alþingi. Fyrirhuguð brautarleið frá Reykjavík lá um Mosfellsheiði -
Þingvelli - niður með Þingvallavatni að austan og niður í Grimsnes, vestur yflr
Sogið og niðureftir austan Ingólfsfjalls og yfir Ölfusá hjá Selfossi. Þaðan
átti að leggja grein hingað niður á Eyrarbakka, en aðalbrautin héldi áfram
beina leið að Þjórsárbrú. Þá hliðarbraut upp Skeið - Ytrihrepp og Biskupstungur
til Geysis. Fyrr en varði hófust þó deilur um legu brautarinnar, því sumir
vildu að brautin lægi um uppsveitir sýslunar, skemstu leið austur að Þjórsá.
Sögðu þá aðrir að þegar bílarnir kæmu yrðu lestar óþarfar. Hér tóku menn sig hinsvegar til og máluðu kirkjuna hátt og lágt. Gestkvæmt var við ströndina,
fyrirlesarar með fróðleik og tortryggilegir kaupsýslumenn úr Reykjavík að pranga
með byggingalóðir þar í höfuðstaðnum, og svo hinsvegar útlendir betlarar sem
gengu á milli manna hér um sumarið, eins og hin síðustu sumur. Þeim var
hinsvegar minna fagnað og þóttu afar ógeðfeldir nágungar. Eyrarbakkahreppi var leyfð 6.000 kr. lántaka til nýrrar skólahússbyggingar
og 3.450 kr. lán til endurbyggina sjógarða og þá var oddvita falið að selja
fangaklefann á Eyrarbakka. Bifreiðar
sáust nú ferðast um sunnlenska vegi, sem voru helst til þröngir og misjafnlega
greiðfærir hestvagnabrautir. Hér voru
byggð 4 íbúðarhús og veglegt barnaskólahús, stórt vörugeymsluhús og eitt
hús fyrir fénað og hey - öll úr steinsteypu. Ekkert hús er bygt úr timbri hér á
Eyrarbakka þetta sumar.
Landsverkfræðingur kom hér til að athuga garðstæði fyrir garði til varnar
jakaburði úr Ölfusá. Héðan fór hann út í Þorlákshöfn til að athuga lendingar og
undirbúa væntanlegar endurbætur á þeim. Ekkert meira hafði frést af
hafnarævintýrinu sem frakkar ætluðu að kosta í þorlákshöfn og höfðu kaupin
líklega gengið til baka, því Þorleifur Guðmundsson hafði nú aftur selt
Þorlákshöfn félagi einu fyrir 160 þús. kr. Formaður félagsins var P. I.
Thorsteinsson, áður á Bildudal. Íbúar á Eyrarbakka og bæjum í kring árið 1913 voru
samtals 879 manns.
Skipakomur: Venja var að flagga tveim rauðhvítum fánum (dannebrog)
við skipakomur á Eyrarbakka og Stokkseyri. Fánanum danska var því óvenjutítt
flaggað hér við ströndina árið 1913. Fyrsta vorskipið kom 11. apríl, en það var strandferðaskipið "Hólar" með nokkuð af vörum til flestra
verslana hér, kom það aftur tvívegis síðsumars. Einarshafnarskip komu tvö um
vorið, "Svend" og "Irsa", með vörur til verslunarinnar.
Þá kom "Elise" frá Halmstad til Stokkseyrar með timbur og tvö skip önnur.
Annað þeirra "Elin" með vörur
til kaupfél. Ingólfur, hafði verið hér fyrir utan alllengi og ekki getað náð
höfn vegna brims og storma fyr en í 9. viku sumars. Að áliðnu sumri kom til
Stokkseyrar skonortan "Venus",
hlaðin kolum til Ingólfsverslunar á Stokkseyri, kom hún aftur með kolafarm
snemma hausts. Skonortan "Henry"
kom með saltfarm til versl. "Einarshöfn" og "Vonin", seglskip til sömu verslunar, kom einig. "Ingólfur" kom að Stokkseyri og í
Þorlákshöfn, til að sækja saltfisk. "Nordlyset"
kom með olíu til verslananna hér á Eyrarbakka um miðjan ágúst. "Fanney", saltskip til Ingólfs á
Stokkseyri og í Þorlákshöfn komu í sumarlok.
Atvinna, sjósókn, landbúnaður og verslun: Vetrarvertíðin fór hægt
af stað og lítið fiskaðist á miðum Eyrbekkinga í byrjun. Nýjum vélabáti [Búi ÁR 131]
var hleypt af stokkunum, er Bjarni Þorkellsson hafði smíðað hér
þennan vetur. Var báturinn stór og vandaður. Hann átti Ingólfsfélagið á
Stokkseyri, en 23. febrúar slitnaði báturinn upp hér á Eyrarbakkahöfn og rak út
í brimgarð, lögðu margir sig í hættu við að bjarga honum og tókst það
slysalaust. Þá gerðist það í Gaulverjabæ,
að maður gekk á reka, og sá hann þá sílatorfu mikla rétt við land i
brimgarðinum, en mikil mergð þorska óð þar ofansjávar, hættu þorskarnir sér of
nærri landi og skoluðu bylgjurnar þeim á land. Spurðist þetta út og náðu
Gaulverjar í einni svipan 530 stórþoskum. Fengu þeir þar góðan "hlut á þurru landi",
en þá tók líka að fiskast á öllum miðum hér við ströndina, þó dró talsvert úr
afla hér á heimamiðum vegna gæftaleysis þegar á leið vertíðina sem var einhver
sú lakasta fyrir sjósóknara hér. Sumar og haustveiðar urðu með lakasta móti og
vart bein úr sjó að hafa og gekk svo fram á vetur. Magnús Gunnarsson frá Brú
stofnaði til kramvöruverslunar á Stokkseyri. Andrés Jónsson stofnaði verslun í Kirkjuhúsi hér á Eyrarbakka,
hafði áður verið verslunarmaður hjá versl. Ingólfi á Háeyri. Almennt gekk
verslun ágætlega sunnanlands. Hey bænda
hröktust talsvert í mikilli vætutíð sem gerði eftir sláttinn og brugðu
sumir á það ráð að verka súrhey, en er á leið sumarið kom góður þurkakafli sem
bjargaði mörgum en heyfengur var frekar rír. Vetrarverslunin var með daufasta
móti og umferð lítil. "Nú sést ekki smjörögn fremur en glóandi gull",
sagði kaupmaður nokkur.
Andlát: Tvö ung börn á fyrsta ári létust af veikindum sínum.
Menning og íþróttir: Ungmennafélagið á Stokkseyri var mjög virkt á árinu
1913 og hélt þar uppi fjölmennum skemtunum. Þá voru haldnar dansskemtanir í
báðum þorpum hér á Eyrum um miðjan Þorra og var þar gnægð matar fram borinn. Sönglistin
fékk líka að njóta sín hér við sjóinn, undir stjórn Guðmundu Níelsen. Sumir
höfðu mestu skemtan af símahlerun, það var auðvelt fyrir þá sem áttu einkasíma,
aðeins þurfti að lyfta tólinu og hlusta. Heldur dró úr íþróttaþáttöku almennt
hér á þessu ári. Leikhús, hljómleikar og söngskemtanir voru hinsvegar stundaðar
hér yfir vetrartímann og var verkið "Æfintýri á gönguför" m.a. sett upp í
Fjölni. Hússtjórnarnámskeið var haldið hér á Eyrarbakka á haustmánuðum.
Kensluna hafði á hendi ungfrú Halldóra Ólafsdóttir frá Kálfholti og voru
nemendur 9 talsins.
Hamfarir og slys: Þann 9. og
10. febr´ 1913 var hér afspyrnurok af suðri, gekk sjór mjög á land, svo ekki
hafði um langa hríð jafn hátt gengið. Rofnuðu þá sjógarðar víða og sópuðust
brott á löngum köflum í grunn niður. Voru menn naumast óttalausir í húsum inni,
enda fyltust kjallarar á ýmsum stöðum og varð af tjón nokkurt. Kálgarðar
skemdust og til muna. Tjón það er hér varð á Eyrum af sjógangi þessum, var
áætlað þúsundir króna, en til allrar hamingju var smástreymt, ella hefði tjónið
orðið meira. Rak í þessu flóði tré mikið í hinni svo nefndu Keflavík, sem er
smá vogur, sem gengur inní strandbergið milli Þorlákshafnar og Selvogs. Enskur
togari bjargaði áhöfn Guðmundar
Hannessonar í Túngu í Gaulverjabæjarhreppi, sem lokaðist úti í brimi og aftaka
veðri. Kom togarinn að á Stokkseyri næsta dag. Fór þá Jón Sturlaugsson
hafnsögumaður á vélbát sínum útí togarann og tókst honum að ná mönnunum og
flytja í land. Í sumarbyrjun varð mönnum
hér starsýnt til Heklu og þóttust sjá þar í grend gos mikið hafið. Fóru
menn héðan austur, þeir Guðm. verslunarstjóri Guðmundsson, Kjartan Guðmundsson
Ijósmyndari og Þorfinnur Jónsson i Tryggvaskála. Riðu þeir yfir Þjórsá á
Nautavaði og síðan upp Land að Galtalæk og þaðan með fylgdarmann inn á
Fjallabaksleið. Mætti þeim eldgos stórt vestur undir Hrafnabjörgum, austan við
Heklu og hraun þar nýrunnið nefndu þeir "Hörpuhraun". Um sumarið fóru kaupmaður
Lefolii og J. D. Nielsen austur að eldstöðvunum.
Náttúran og tíðarfarið: Umhleypingasamt var í byrjun ársins 1913 en
þegar kom í febrúar urðu veður afar byljótt
svo sá ekki húsa á milli hér á Eyrum. Skóf mjög saman snjóinn i skafla,
var ekki fært um veginn öðrum en karlmennum einum. Vepjur sáust upp við
Laugarás um miðjan janúar og þótti markvert því fuglar þessir voru nær óþekktir
hér austan fjalls, en höfðu sést sumstaðar á flækingi að vetri til og var
fuglinn því oft nefndur "Ískráka". [Um þessa fuglategund skráði P. Nielsen á
Eyrarbakka: Haustið 1875 sáust nokkrir fuglar í Grímsnesinu og haustið 1876 var
einn (karlfugl) skotinn í Mosvallahreppi í ísafjarðarsýslu. 1. jan. 1877 var
einn (kvenfugi) tekinn lifandi í heygarði hér á Eyrarbakka, mjög aðfram kominn
af sulti og kulda, og var hann drepinn samdægurs. Í maganum var ekkert annað en
fáeinir smásteinar. Snemma í janúar 1879 kom hann í stórhópum og hélt sér um
tíma við sjó hér sunnanlands. 2. febr. 1882 sáust 5 í Ölfusinu og var einn
skotinn. 7. des. 1889 var einn (kvenfugl) skotinn hér við Eyrarbakka. Ennfremur
var einn skotinn í Ölfusinu 17. febr. 1895 og seint í febrúar s. á. sáust þrír
við Eyrarbakka. Áttunda mars 1901 sást einn við Stokkseyri og í miðjum desember
s. á., hélt lítill hópur til við Gamlahraun. 6. marz 1907 var ungur karlfugl
skotinn við Eyrarbakka og 17. jan. 1912 fanst einn með brotinn væng hér í
þorpinu, hefir að líkindum flogið á símaþræðina. Norðanlands sést ísakrákan
einstaka sinnum í janúar og febrúar... ]- Allan febrúar lágu á sífeldar
hafáttir, sandbyljir, sjávarflóð og hregg og hrið, frostlaust þó. Fólki varla verið
útkomandi fyrir ólátum í veðrinu og Spói kvað:
Ennþá Kári óður hvín,
æðir sjár á löndin. -
Ógna bára yfir gín,
Er í sárum ströndin.
Snjóalög voru mikil þegar vetur kvaddi og mesta frost var -18°C. Hettumáfurinn verpti hér í fyrsta sinn,
gerði sér hreiður við tjörn hjá Stokkseyrarseli, en vorið var kalt og þurt og
síðan tók við vætusumar og haustið rosasamt. Í nóvember hafði snjóað mikið
milli fjalls og fjöru og hagbann orðið. Skömmu fyrir jól gerði ofsaveður mikið
af útsuðri svo hús léku á reiðiskjálfi. 14 álna langan hval (andarnefju) rak á
Skipafjöru, skamt fyrir vestan Baugstaðakamp svonefndan. Úr heimi skordýranna
var fiskiflugan hér almennust.
Heimild: Suðurland 1913, Lögberg
1913 gardur.is, skátavefurinn. Skjal/Appendix F Population in Eyrarbakki 1910-1970
04.11.2012 22:40
Sú var tíðin,1912
Þetta gerðist hér
við sjóinn árið 1912, árið sem Friðrik VIII danakonungur var til moldar borinn
og Vilson varð forseti bandaríkjanna. Brauðgerðarhússfélagið var stofnað hér á
Bakkanum á þessu ári. Hafist var handa við að draga að efni til byggingarinnar,
sem reisa átti á lóð kaupfélagsins "Hekla", húsið var steypt og skildi
heita "Skjaldbreið". Annars dró fátt til tíðinda á Eyrarbakka fyrstu mánuði
þessa árs þar til kom hið sólblíða og söngljúfa vor. Menn veltu fyrir sér komu
sjaldgæfra fugla hér um slóðir sem nefndust svartþrestir og starrar og álitu
margir þá vera nýja landnema og enda varð sú raunin. Lífið gekk svo sinn
vanagang við fiskiveiðar þegar á sjó gaf. Netatjón var þó allnokkuð í óveðrum
er yfir gengu á útmánuðum.
Hlutafélag til
hafnargerðar í Þorlákshöfn og annara fyrirtækja á suðurlandi, var stofnað í
Frakklandi ("Sosiété d' Entreprise en Islande"). Við félagsmyndun þessa
kváðust vera riðnir tveir stórbankar franskir ("Banque Francaise" og
"Banque Transatlantique") og einhverjir fleiri stóreignamenn. Brillouin
konsúll var framkvæmdarstjóri þessa fyrirtækis hér á landi, en þann 21. janúar
þetta ár [1912] seldi Þorleifur á Háeyri frökkum Þorlákshöfn fyrir 432.000 kr. Um þetta samdi Kjói:
Ef að Frakkar
eignast hér
okkar
litlafingur,
að hundrað árum
hvar þá er
Höfn og
íslendingur?
Hugmyndin var
að höfnin yrði miðstöð fyrir ýms iðnaðarfyrirtæki; þar áttu að rísa upp
verksmiðjur, knúðar rafmagni, til málmbræðslu o. fl. Hlutafélagið hafði umráð
yfir 9 fossum á Suðurlandi, sem það sumpart var eigandi að, og sumpart hefði
tekið á leigu og hugðust virkja, og leggja járnbrautir upp til sveita, en
íslensk lög [fossalögin 1907] voru þó þrándur í götu fyrir þessa frakknesku
auðjöfra. Helst sáu málsmetandi menn þessu til foráttu að mundi hefta viðgang
Reykjavíkur til framtíðar. En á meðan um þetta var þráttað hófust miklar
hafnarframkvæmdir í Reykjavík enda og mikil uppgangsár þar. Verktaki að
hafnargerðinni var N. C. Monberg,( Niels Christensen Monberg) danskt fyrirtæki.
Ákveðið var að
sýsluvegur mundi liggja í gegnum Stokkseyrarkauptún, þar eð hann lá að því
báðum megin. Óseyrarnesferju var hinsvegar neitað um styrk úr sýslusjóði. Um
vorið varð vart við snarpan jarðskjálfta og hristust húsin hér duglega. Vandræði
urðu með símtalsflutning til Reykjavíkur, en línan þangað annaði ekki þeim 18
stöðvum sem á henni voru allt austur til Vestmannaeyja og kom það versluninni hér
brösuglega um kauptíðna. Hækkandi steinolíuverð var bagaleg þorpsbúum sem
notuðu eingöngu steinolíu til lýsingar og hitunar. Danska steinolíufélagið DDPA
átti mest ítök á íslenskum markaði á þessum tíma, en hækkunina mátti m.a. rekja
til vaxandi eftirspurnar erlendis. Var þetta til að vekja upp hugmyndir um
raflýsingu hér á Bakkanum með því að virkja Skipavatn, sem Baugstaðaá rennur úr
ásamt nálægum vötnum og lækjum. Rangárbrúin var vígð um haustið. Hún var fyrsta
járnbrúin hérlendis sem var alíslensk smíði, nema efnið og hugvitið sem kom
erlendis frá, en landsmiðjan í Reykjavík sá um verkið. (Rangárbrúin var 137
álnir á lengd og jafnbreið Ölfusárbrúnni gömlu, eða rúm vagnbreidd. Skömmu
síðar var lokið við steypta bogabrú yfir Hróarslæk og var hún að öllu leiti
íslensk). Um haustið var gistihúsinu hér lokað og það hætt störfum. Var innbú
og munir þess seldir á uppboði. Skipt var um glugga í kaupmannshúsinu og kom
mönnum á óvart að viður húsins var alveg laus við fúa í þessu 200 ára gömlu
húsi, en viðurinn er sagður upprunnin frá Pommern, [hérað í
Póllandi/Þýskalandi].
Skipakomur og skipaferðir: Strandbáturrnn
"Austri" átti að koma við á Stokkseyri á leið sinni til Reykjavíkur í fyrstu
ferð þessa árs. Átti kaupfélagið Ingólfur allmiklar vörur í bátnum. En Austri
gerði sér lítið fyrir og fór hér framhjá aðfaranótt þess 11. apríl. Snemma í
maí komu "Svend" og "Vonin", til Einarshafnarverslunar, og timburskip
til kaupfél. Ingólfur á Háeyri. Til Stokkseyrar kom "Skálholt" frá útlöndum með vörur til Ingólfs, og
timburskip til sama aðila nokkru síðar. Strandferðaskipið "Austri" kom hér við á austurleið með dálitinn vöruslatta, og Perwie
kom síðast vorskipa með brúarefni í Rangárbrúnna innanborðs, en því var ekki
skipað hér upp eins og vænta hefði mátt. Perwie kom svo fyrst haustskipana hér
við, en ekki komst það til Stokkseyrar sökum brims, en seglskipið Venus kom þar
síðla í september með vörur til kf. Ingólfs. Í oktobermánuði strandaði kaupskipið
"Svend" frá Einarshafnarverslun í svonefndri Skötubót, nálægt Þorlákshöfn og
laskaðist mjög. Menn björguðust ekki fyr en morguninn eftir, ómeiddir allir
nema skipstjórinn, sem fór úr axlarlið. Svend hafði lengi haustsins legið hér
úti fyrir og beðið færis, en ekki gaf inn á höfnina sökum brims. Var þetta strand skaði fyrir Einarshafnarverslun því mikið af nauðsynjavörum var í skipinu.
Franskt
fiskiskip rak logandi að landi framundan Þykkvabæ. Liðaðist skipið sundur í
brimgarðinum. Færeysk fiskiskúta
strandaði í Landeyjum. Annars var talsvert um skipatjón og mannskaða í
sunnlenskum verstöðvum, en þó ekki hér. Þess má einnig geta að hið fræga
risaskip "Titanic" fórst þetta ár.
Atvinna, viðskipti, landbúnaður og
fiskveiðar: Jón Helgason prentari hóf að gefa út "Heimilisblaðið" Jón
Helgason var að góðu kunnur, síðan hann gaf út blaðið "Fanney" með Aðalbirni
Stefánssyni, en auk þess starfaði hann í Prensmiðju Suðurlands hér á
Eyrarbakka. Jón Jónatansson alþm. á Ásgautsstöðum tók við ritstjórn vikuritsins
Suðurland sem hér var gefið út. Hér var kosinn sr. Gísli Skúlason í
framkvæmdastjórn Sunnlenskrar Lýðháskólastofnunar. Smjörsala rjómabúsins í
Sandvíkurhreppi gekk framar vonum, en til þess hafði verið stofnað árið áður.
Vetrarvertíðin fór rólega af stað á Bakkanum enda afli tegur á miðunum. Vélarbaturinn
" Þorri " frá Stokkseyri, formaður Jón Sturlaugsson hafnsögumaður,
stundaði vertíðina frá Vestmannaeyjum. Um miðjan mars mokaflaðist hér við
ströndina, þá er gaf á sjó. Er kom fram í apríl fiskaðist lítið sem ekkert í
net en reitingur á lóðin. Í maí barst hinsvegar mikill afli á land, en svo
kvaddi þorskurinn miðin og ýsan kom í staðinn. Þegar vertíð lauk var hún talinn
í meðalagi góð. Kauptíðin var umfangsmikil að venju og samkeppnin hörð. Verslun
Þorleifs Guðmundssonar, "Dagsbrún" seldi verslun sína Kaupfélaginu Ingólfi á
Stokkseyri á haustmánuðum en fyrir þeirri verslun fóru m.a. Helgi Jónsson á
Stokkseyri og Jóhann V. Daníelsson Eyrarbakka. Þorleifur hafði sett upp
verslunina í Regin nokkrum mánuðum fyr og auk þess samnefnda vefnaðarvöruverslun
í Reykjavík. Heyskap lauk fyrir miðjan september og var heyfengur í besta lagi
og nýtingin ágæt. Tilkoma sláttuvéla mun hafa létt mönnum mjög heyskapartíðina.
(um 100 sláttuvélar voru til á Suðurlandi á árinu 1912) Sláturfé reyndist með rýrara
móti þetta haustið. Fisklaust var um haustið, gæftarlítið og beitulaust þar eða
síldin gekk ekki þetta sumarið. Verslunin hafði á árinu verið fremur óhagstæð,
einkum vegna mikilla verðhækkana á erlendum vörum. Iðnaður var enn lítill og
fábreyttur hér í sýslunni sem og annarstaðar, en helst voru það rjómabúin og
ullarþvottarstöðin við Reykjafoss.
Fólkið: Lefolii stórkaupmaður dvaldi
hér um sumarkauptíðina eins og hann átti vanda til. Þorlelfur Andrésson
steinsmiður, sem mörgum var að góðu kunnur, dvaldi einnig hér við pípugjörð í Mundakoti.
Kofoed Hansen, skógræktarstjóri, var hér á ferð síðsumars, hafði farið einsamall
Vatnajökulsleið. Jóhanna Briem, dóttur Ólafs Briems þáverandi alþm. á Álfgeirsvöllum
í Skagafirði, fékk kennarastöðu við Barnaskólann á Eyrarbakka. Hún tók við af
frænda sínum cand. Jóhann Briem frá Hruna, sem þjónað hafði stöðunni en var nú
skipaður prestur á Melstað í Miðfirði.[ Konan hans var Ingibjörg Jóna
Ísaksdóttir verslunarmanns frá Eyrarbakka.] Jóhanna kenndi aðalega íslensku, dönsku,
ensku og reikning og stúlkum hannyrðir. P. Níelsen stundaði vísindalegar athuganir á
fuglaflóru landsins og keypti til þess fuglhami af veiðimönnum. Brillouin,
fyrv. ræðismaður, frakka kom með botnvörpuskipi frá Frakklandi til
Þorlákshafnar, hélt þaðan til Reykjavíkur.
Íþróttir: Hinir víðfrægu glímumenn í
U.M.F. Stokkseyrar skoruðu á eyrbekkska glímukappa í U.M.F.E. og átti keppnin
að fara fram 27. janúar, en Eyrbekkingarnir höfnuðu áskoruninni. Héldu
Stokkseyringar því veglega glímusýningu á Stokkseyri þess í stað. Ungmennafélag
var á ný stofnað í Saudvikurhreppi, endurreist af rústum eldra félags.
Stofnendur 47. Íþróttamót ungmennafélaganna hér austanfjalls var haldið að
Þjórsártúni. Í glímu vann Páll Júníusson á Seli í Stokkseyrarhreppi skjöldinn.
Menning: Sjónleikir og skemtanir voru haldnar
á Stokkseyri snemma á árinu og fram á vor við góðan orðstýr, en ágóðinn rann m.a.
í samskot vegna drukknaðra sjómanna af Suðurnesjum. Verkamannafélagið Báran
hélt tambólu til að efla styrktarsjóð félagsins og Kvenfélagið safnaði fyrir
málningu á kirkjuna. Nokkuð var um skemtanir í Fjölni yfir jól og áramót.
Slys og hamfarir: Oft lá við að slys
yrðu hér á götunum vegna myrkurs. Um miðjan vetur var riðið ofan á gangandi
mann í myrkrinu, meiddist hann talsvert og var lengi óverkfær. Konur tvær voru
á gangi á götunni eitt kvöld, mættu þeim tveir menn á harða hlaupum og ruddu um
koll annari konunni svo hún hentist niður á götuna og meiddist nokkuð. Mánudaginn
þann 6. maí. kl. um 6 að kveldi, varð vart við jarðskjálftakipp á Stokkseyri og
Eyrarbakka. Stóð hann yfir um ½ mínútu
og titruðu hús hér nokkuð; skemdir urðu þó engar hér en hinsvegar stórtjón í
austursveitum, svo sem víða á Rángárvöllum og efri hreppum þar sem bæjarhús
hrundu til grunna. Öllum bar saman um að þessi jarðskjálftakippur hafi riðið
yfir eins og alda, frá austri til vesturs, eða eins og jafnan við svokallaðan "Suðurlandsskjálfta".
Eftirkippir fundust víða í austursveitum. Lík rak við Einarshöfn af færeyskum
sjómanni að talið var og jarðsett hér. Kona fannst örend í pytti við túnið í
Eyði-Sandvík, var hún þaðan.
Andlát: Guðni Jónsson í Einarshöfn.
Kona hans var Sigríður Vilhjálmsdóttir. Guðlaug Einarsdóttir, kona Þorfinns Jónssonar
gestgjafa Jónssonar í Tryggvaskála við Ölfusárbrú , en hún var vel þekkt af
Árnesingum flestum. Þorfinnur seldi þá Tryggvaskála ásamt slægjulandi og
veiðirétti í Ölfusá en þau höfðu búið þar frá 1901. Ungfrú Sólveig Thorgrímsen
í Reykjavík, dóttir Guðmundar Thorgrímsen, er lengi var verslunarstjóri hér á
Eyrarbakka. Ísak Jónsson í Garðbæ lést af krabbameini. Hann var verslunarmaður
við Lefolii verslun í nær 40 ár. Fyrri kona hans var Guðríður Magnúsdóttur frá
Brandshúsum í Gaulverjabæjarhreppi, en seinni kona hans var Ólöf Ólafsdóttir, frá
Árgilsstöðum í Hvolhreppi. Jón Jónsson í Einarshöfn, háaldraður bóka- og fróðleiksmaður
og var hann mörgum að góðu kunnur. Margrét Eiríksdóttir, gömul kona á
Litlu-Háeyri á Eyrarbakka. Sonur hennar var Jens S. Sigurðsson bóndi þar. Þórdis
Þorsteinsdóttir frá Litlu-Háeyri en maður hennar var Jón bóndi þar Hafliðason.
Sigurður Einarsson, tómthúsmaður hér á Eyrarbakka, hné niður máttvana úti við,
var hann borinn heim og andaðist skömmu síðar. Lét eftir sig konu og 1 barn í
ómegð. Þórunn Þorvaldsdóttir frá Eimu á Eyrarbakka, 84 ára, maður hennar var
Guðmundur Þorsteinsson járnsmiður, var hún fædd í Króki í Grafningi 1828. Hér
gerðu þau Þórunn og Guðmundur bæ á sandsléttu í landi Stóru-Háeyrar og kölluðu
Eimu. Var það snotur bær, að því er þá þótti, en nú löngu horfinn. Ræktuðu þau
þar matjurtagarða meiri en þá var títt og vörðu þá og bæinn með sterkum
grjótgörðum. Því hætt var við sjávarflóðum meðan enginn var sjógarður þar fyrir
framan. Guðmundur var hagleiksmaður, var hann sá fyrsti hér, sem smíðaði
blikkbrúsa undir steinolíu. Ekkjan Guðríður Sæmundsdóttir að Foki í
Hraunshverfi, hún var við 79 ára aldur. Jón Árnason í Þorlákshöfn, var hér vel kunnur,
sonur Magnúsar Beinteinssonar hins ríka í Þorlákshöfn. Kona hans var Jórunn Sigurðardóttur
frá Skúmsstöðum. Hallbera Petrína Hjörleifsdóttir frá Litlu Háeyri 8 ára.
Nokkur ung sveinbörn dóu einnig þetta ár.
Tíðarfarið: Veturinn í upphafi árs var
mildilegur og blíður sunnlendingum. Norðan og NV stormar voru ríkjandi í byrjun
mars, en snjólaust þó og fljótt kom góðviðrið aftur. Í uppsveitum var eitthvað
um snjókomu á útmánuðum. Dálítið hret gerði í apríl byrjun, en með sumardeginum
fyrsta kom blíðan og gras tók að grænka. Í sumarbyrjun og frameftir var hún enn
sama sólarblíðan og brakandi þurkar. Í byrjun ágúst kólnaði og gránaði niður
undir kamba. Um sumarlok lá mikið misturloft yfir og var eldgosum í ameríku um
kennt. Haustrosinn sunnlenski tók svo völdin en fyrri hluti vetrar var yfirleitt
hægviðrasamur.
Heimild: Suðurland 1912,
Reykjavík 1912. http://gummiste.blogcentral.is/
Wikipedia. Garður.is
28.10.2012 21:41
Sú var tíðin, 1911
Á þessu ári 1911 var verslun í hvað mestum blóma á Bakkanum og samkeppnin afar hörð, en þrátt fyrir það þótti verslunin vera arðbærustu og gróðvænlegustu fyrirtækin. Þær stóru verslanir sem kepptu um hituna voru, Einarshafnarverslun, Kaupfélagið Hekla, Ingólfsverslunin á Háeyri og Stokkseyri. Þá var verslun að vaxa við Ölfusárbrú, fyrir tilstuðlan "Brúarfélagsins" svokallaða. Um mitt sumar var byrgðastaðan orðin slæm og matvöru farið að skorta í búðunum. Þá var haframjölið vinsæla upp urið og ekki annað að gera en bíða og vona að haustskipin kæmu með fyrra fallinu. Harðar deilur urðu um hvort væri hyggilegra að leggja járnbraut til Reykjavíkur, eða byggja höfn í Þorlákshöfn. Franskir verkfræðingar komu um sumarið til að kanna hugsanlegt hafnarstæði ásamt fyrverandi ræðismanni Frakka, hr. Jean Paul Brillouin sem var tilbúinn til að koma með franskt fjármagn í hafnargerðina. Unnið var að símalagningu héðan af Bakkanum til Kaldaðarness. Áhöld til þess komu með strandferðaskipinu Perwie. Oddur Oddsson símstjóri í Reginn sá um það verk og var símalínan opnuð 26. ágúst 1911. Símalínan var lögð heim að Sandvík til Guðmundar hreppstjóra, og síðan frá Hraungerði upp að Kíðjabergi. Mannaferðir voru miklar á Bakkanum yfir sumarið, flestir á ferð ofan úr sveitum í verslunarerindum. Til halastjörnu sást á austurhimni frá 20. oktober og fram á vetur 3-4 stundir í senn. Atvinnuleysi gerði vart við sig þegar kom fram á veturinn og samgöngur spiltust. Þá dofnaði yfir þorpslífinu og lítið við að vera. Verslunin sem nú var vel byrg auglýsti jólaútsölur og staðgreiðsluafslætti. Íbúafjöldi á Eyrarbakka var 750 manns árið 1911 og hafði þá fækkað um 13 frá fyrra ári. Fóru flestir til Reykjavíkur.
Skipakomur og skipaferðir: "Perwie" kom hér að sundinu snemma vors,
var þá ekki fært út sökum brims, hélt hún þá nær tafarlaust til Stokkseyrar og
lá þar um nóttina, Í birtingu var orðið sjólaust, og beið hún þá ekki boðanna heldur
hypjaði sig á braut hið snarasta, voru Stokkseyringar þá albúnir að fara út í
skipið og sækja vörur sínar, en til þess kom ekki, Perwie var farin þegar fært
var orðið, sumir sögðu jafnvel að hún væri farin til "helvítis". Vöruskip Einarshafnarverslunar, Vonin og
Svend , komu bæði í byrjun maí og gátu þau komist hér að vandræðalaust. Kong Helge kom við hér um miðjan maí
sem og Stokkseyri og skilaði af sér vörum og pósti. Aukaskip frá sameinaða gufuskipafélaginu hafnaði sig hér með vörur
til Brúarinnar (Selfossi), Heklu og Einarshafnar. Timburskip til Ingólfsverslunar hafnaði sig hér einnig og annað
timburskip til Ingólfs gekk á Stokkseyri. Faxaflóabáturinn
Ingólfur kom hér við miðsumars og Perwie við sumarlok og sótti ull til
Ingólfsverslunar. Um haustið snemma kom
vöruskip Þorleifs kaupm. á Háeyri, Guðmundssonar dekkhlaðið varningi alskonar. Vonin, skip Einarshafnarverslunar kom
svo 22. september eftir langa útivist.
Franskt saltflutningsskip,
seglskipið Babette frá Paimpol strandaði á Fljótafjöru, í Meðallandi í marsbyrjun,
en mikill floti franskra fiskiskipa var að veiðum við sunnanvert landið þá um
veturinn og víða upp í landsteinum, innan um net heimamanna. Þilskipið Friða,
bjargaði 6 skipshöfnum í Grindavík.
Íþróttir:
Nýjársdagurinn byrjaði með því að 5 ungir Eyrbekkingar
þreyttu kappsund frá Einarshafnarbryggjunni, um 25 faðma. Varð þar skarpastur
Ingvar Loftsson, synti hann leið þessa á 57 sek. og fékk að launum blekbyttu úr
slípuðum kristalli. Hinir sem tóku þátt í sundinu voru: Ásgrímur Guðjónsson,
Gísli Jóhannsson, Valgeir Jónsson og Jón Tómasson. Piltar þessir höfðu engrar sundkenslu
notið, en lærðu að synda af egin ramleik. Í sjósund fóru þeir daglega þá um veturinn.
J.D. Níelsen verslunarstjóri þjálfaði leikfimiflokk sinn af kappi þennan vetur
og hélt leikfimisýningar í Fjölni við góðan róm. Lítið varð hinsvegar úr
sumarmótinu á Þjórsártúni sökum óveðurs. Skotfélagið hélt æfingar úti við og
dró að sér forvitna áhorfendur. Félag þetta var aðallega stofnað í því skyni að
vekja áhuga á íþróttum, sérstaklega skotflmi. Stofnfélagar voru 20.
Fólkið:
Dbr. Brynjólfur Jónsson sagnaritari frá Minnanúpi sem
dvalið hefur löngum á Bakkanum, kom til heilsu aftur, eftir slysfarir á fyrra
ári. Geir Guðmundsson frá Háeyri kom til landsins, en hann bjó á Sjálandi og
giftist þarlendri konu Marie Olsen. Stundaði hann hér jarðyrkju um sumarið
ásamt Sjálenskum unglingi, Age Jensen er með honum kom. Geir seldi líka margskonar
jarðyrkjuverkfæri til kartöfluræktunar, tæki, tól og vélar alskonar fyrir
jarðyrkju. Simon Dalaskáld var hér á ferð að selja bækur sínar. Hann var
förumaður frá Skagafirði, þó ekki umrenningur heldur einskonar skemmtikraftur
sem ferðaðist um og stytti fólki stundir. Kjartan Guðmundsson ljósmyndari frá
Hörgsholti opnaði hér á Eyrarbakka ljósmyndastofu. Bjarni Þorkellsson
skipasmiður dvaldi hér við skipasmíði, hafði hann byggt vandaðan vélbát fyrir Þorleif
Guðmundsson frá Háeyri. Var það fyrsti vélbáturinn sem smíðaður var á
Eyrarbakka. Uppskipunarbát smíðaði hann einnig þetta sumar, og a.m.k. tvö
róðraskip þá um veturinn, en Bjarni hafði á sinni tíð smíðað yfir 500 báta og
skip. Verksmiðjueigandi einn, C. H. Thordarson, frá Chicago, (Uppfinningamaður
ættaður úr Hrútaflrði) hafði hér nokkra daga dvöl ásamt konu og syni, en konan
var systir Ingvars Friðrikssonar, beykis á E.b. Hér voru líka á ferð tveir
Rússar sem tóku að sér að brýna hnífa fyrir fólk, og var mörgum starsýnt á.
Þeir föluðust líka eftir litlum mótorbát til kaups, en enginn vildi þeim selja
og héldu þeir þá til Stokkseyrar. Bjarni Eggertsson héðan af Eyrarbakka var við
silungsveiði í Skúmsstaðavötnum í Landeyjum og þóttist veiða vel. Sigurður
Eiriksson regluboði var hér á ferð í vetrarbyrjun að heimsækja
Goodtemplarastúkur og endurvakti stúkuna "Nýársdagurinn". Bjarni Vigfússon frá
Lambastöðum var hér á Bakkanum um veturinn við smíðar. Meðal annars smiðaði
hann skiði úr ask, sem þóttu vel vönduð. Skíðin voru smíðuð eftir norskri gerð
og fylgdu tábönd eftir sama sniði. Það mun hafa þótt nýstárlegt hér syðra, að
gera skíðasmíði að atvinnu sinni. Páll Grímsson, verslunarmaður á Eyrarbakka keypti
Nes í Selvogi ásamt jörðinni "Gata" í sama hreppi, af Gísla bónda Einarssyni er
þar bjó.
Stórafmæli: Jórunn Þorgilsdóttir
í Hólmsbæ hér á Bakkanum varð áttræð, en hún þótti merkiskona og sömu leiðis Gestur
Ormsson í Einarshöfn.
Andlát: Helga Gamalíelsdóttir í Þórðarkoti, andaðist 85 ára að
aldri. Jóhann Jónsson á Stóru Háeyri, rúmlega 70 ára að aldri. Guðrún Einarsdóttir,
gömul kona á Eyrarbakka. Steinunn Pétursdóttir, kennara á Eyrarbakka, 10 ára að
aldri, hafði sumardvöl í Fljótshlíð og lést þar af lungnabólgu. Kristín
Jónsdóttir í Norðurkoti, háöldruð. Hún hafði lengi búið ein í kofa sínum og
þótti einkennileg um margt. Helgi Þorsteinsson, á Gamlahrauni, varð bráðkvaddur
59. ára að aldri. Guðni Jónsson, verslunarm. hér af Eyrarb. Var lengi við Lefoliisverslun
hér áður, en hafði flutti til Rvíkur árið 1910. Sigríður Lára, yngsta barn Guðmundar
Guðmundssonar kaupfélagsstjóra, ekki árs gömu.
Menning: Leikfélagið á Eyrarbakka setti upp nokkur verk. Helstu
leikarar voru Solveig Daníelsen, Jón Helgason prentari Karl H. Bjarnarson
prentari, Pálína Pálsdóttir og Guðmunda Guðmundsdóttir. Ungmennafélag Eyrarbakka
hélt upp á 3ja ára afmæli sitt með skemtisamkomu, sem haldin var í Fjölni. Sá
ljóður var á menningu þorpsins sem og annara þéttbýlisstaða við sjávarsíðuna að
götubörnum var gjarnt á að atast í fólki, einkum drykjumönnum með skrílslátum
og að viðhöfðum óæskilegum munnsöfnuði í þeirra garð sér til skemtunar. Seint
gekk að uppræta þessa menningarvörtu á samfélaginu. Lestrarfélagið hélt áfram
að lána út bækur og var mikið í það sótt. U.M.F.E. stóð fyrir alþýþufræðslu,
þar hélt Einar E. Sæmundsen skógfræðingur fyrirlestur um skógrækt og heimilisprýði,
"Trjáreitur við hvert einasta heimili á landinu", kvað hann ætti að vera heróp
ungmennafélaganna, en áhugi fyrir skógrækt hér reyndist dræmur.
Fiskveiðar, landbúnaður og atvinna: Þorskanet voru nú orðin almenn
veiðarfæri á opnum skipum sunnanlands, en veiðar á færi eða lóðir á undanhaldi.
Steyptir netasteinar sem var uppfinning Ísólfs Pálssonar á Stokkseyri gerðu
veiðarnar meðfærilegri. Afli var tregur framan af vetrarvertíð og sjaldan gaf á
sjó, en þegar leið fram í júní fiskaðist ágætlega en svo dró úr er á leið
sumarið og vildu Eyrbekkingar kenna um erlendum trollurum sem krökkt var af. Lítið
róið að haustinu og afli tegur þó róið væri. Bændur girtu lönd sín í auknum
mæli, en slíkt nær óþekkt nokkrum árum fyr. Óðalsbóndi Guðmundur Ísleifsson á
Stóru-Háeyri vélvæddi sinn búskap að nokkru er hann tók í notkun hestdráttar
rakstrarvél og arfareytingarvél, fyrstur bænda hér við ströndina, fyrir átti
hann hestdráttar sláttuvél. Um sláttinn var fátt fólk heima við, enda lágu
margir í tjöldum við engjaheyskap. Heyfengur virtist ætla að verða góður þetta
árið, en síðsumars brast á með vætutíð, en hey öll náðust þó með haustþurkinum.
kartöflu-uppskera var í meðallagi þetta haustið. Bakkabúar nokkrir fóru um sumarið
austur í silfurbergsnámuna sem starfrækt var í Helgustaðafjalli við Reyðarfjörð.
Unnu þar 10 saman alls og létu vel yflr árangrinum. Einn stein fundu þeir 100
pund, [50 kg] sem mun hafa verið seldur afarverði sökum stærðar og fegurðar, en
dýrt þótti þeim að lifa þar eystra því matvara var þeim seld háu verði.
Tíðarfarið: Framanaf var tíðin rosasöm með frosthörkum. Stundum var
allt að -16°C í febrúar. Sjógangur oft mikill. Afspyrnurok gerði af landsuðri
3. mars, og gekk sjór mjög á land. Á Stokkseyri rak upp mótorbát
Ingólfsversunar á Háeyri, brotnaði hann nokkuð, og í sama veðri fauk bátur frá
Óseyrarnesi og brotnaði i spón, sömuleiðis tveir róðrarbátar úr
Gaulveijarbæjarhreppi. Um páska var allt að 12 stiga frost. Kuldar og rosar
voru í maímánuði, vorið var mjög vætusamt framanaf og kalt, en þurviðri og
dálitlir hitar í júní og byrjun júlí, en frá 7. og framyfir miðjan júlí voru
miklar rigningar. Eftir miðjan júlí gerði þurviðri og fádæmamikinn kulda og hnekti
það mjög mikið gróðri. Dag einn hvíttnaði í vesturfjöllin þó hásumar væri. Svo kom
ágúst með hina indælustu sumarbliðu svo að hver dagurinn var öðrum betri -hitar
og stillur. Með höfuðdegi lagðist í rigningar og sunnanáttir fram á haust, þá
þornaði á ný. Lítilega snjóaði i oktober, en annars ýmist froststillur, þoka og
súld. Fyrstu snjóar komu í byrjun nóvember en síðan umhleypingar.
Heimild: Suðurland 1911
18.10.2012 23:51
Sú var tíðin, 1910
Þetta var árið sem Þorleifur á
Háeyri keypti Þorlákshöfn fyrir 32.000 kr, og Leikfélag Eyrarbakka sýndi í
Fjölni gaman-sjónleikina: "Vinnukonuáhyggjur" og "Nábúarnir" við
góðan orðstýr. Gripasýning fór fram
að Selfossi þann 28. júní og vakti óskipta athygli áhugasamra. Þetta var líka árið sem Grímsnesvegurinn
var lagður og sömu leiðis vegurinn upp á Dyrhólaey. Gróðrarstöð hafði
Búnaðarfél. Íslands sett á stofn á Selfossi við Ölfusárbrú á þessu herrans ári.
Að henni starfaði Kjartan Guðmundsson frá Hörgsholti. Þetta ár dó Magnús
mormóni Kristjánsson í Óseyrarnesi og Ólafur söðlasmiður Ólafsson í Sandprýði, báðir ágætis menn.
Tíðarfarið: Bændur
hér austanfjalls höfðu liðið fyrir harðan vetur sem varð þeim heyfrekur fremur
venju og þegar leið að vori gerði hret sem var vetrinum öllu verri. Næturfrostin
hófust strax í ágúst. September var kaldsamur með snjó í fjöllum og einn dag
snjóaði niður undir sjávarmál. Kom svo góður kafli með auða jörð fram til jóla.
Öskufalls varð vart í Landmannahreppi þann 18. júní og víðar um sunnlenskar
svetir.
Skipakomur og skipaferðir:
Sumarið 1910 komu óvenju mörg seglskip til Eyrarbakka, komu þá fimm
allstór seglskip, þ.a.m. "Kong Helge"
Höfðu mótorbátarnir þá í nógu að snúast með uppskipunarbátanna í togi.
Verkafólkið vann nótt sem dag við vörulöndun og útskipun. Þá kom "Gambetta", aukaskip Thorefélagsins frá
útlöndum með vörur til Ingólfsfélagsins. Strandferðaskipin sem sigldu á
Sunnlenskar hafnir á þessum árum hétu "Hólar"
og "Perwie" mestu dallar báðir. Seint
um haustið kom járnseglskipið "Vonin",
en það skip átti fyrrverandi Lefolii verslun og síðar Einarshafnarverslun. Var hún
búin að eiga 49 daga útivist frá Bergen i Noregi vegna mótbyrs og óveðra, og
var hún "talin af" bæði hér og i Kaupmannahöfn. Hér hitti hún þó á besta sjóveður
og var með snarræði og dugnaði losuð á 5 sólarhringum, af duglegum
Eyrbekkingum. Sorglegt var það hinsvegar að þá er skipið var komið hér í höfn,
sendi stýrmaður símskeyti til konu sinnar í Kaupmannahöfn, um að hann væri hingað
kominn heill á húfi, en fékk að vörmu spori það svar, að um sama Ieyti og hann náði
höfn hér, hafði kona hans andast ytra og vakti það almenna hluttekningu
þorpsbúa með stýrimanninum.
Íþróttir: Hið fyrsta sambands-íþróttamót ungmennafélaganna á Suðurlandsundirlendinu
og kent er við Skarphéðinn, fór fram að Þjórsártúni 9. júlí 1910.
Glímuþátttakendur voru 18, hvatlegir piltar, vænir á velli og vel á sig komnir;
allir í einkennisbúningi og undu áhorfendur vel við að virða þá fyrir sér áður
en byrjað var, enda var veður hið besta, lofthiti og logn. 1. verðlaun,
silfurskjöldinn, hlaut Haraldur Einarsson, frá Vík. 2. verðlaun Ágúst
Ándrésson, Hemlu. 3. verðlaun Bjarni Bjamason, Auðsholti. Grísk-rómverska glímu
sýndu þeir Sæmundur Friðriksson, Stokkseyri og Haraldur Einarsson, Vík. Var hún
allflestum nýstárleg íþrótt og klöppuðu áhorfendur lof i lófa. Einnig var keppt
í fjölmörgum hlaupa og stökkgreinum.
Atvinna: Landbúnaður var stundaður að kappi á Bakkanum 1910 og vart
litið við sjó um sláttinn, en nokkuð um að gert var út á síld frá Eyrarbakka og
Stokkseyri þá um sumarið.
Götulýsing: Tvö gasljós voru til hér á Bakkanum 1910. Annað var úti
við Einarshafnarverslun, en hitt ljósið var inni í Ingólfs búð, og nýttist til að
lýsa vefarendum þar hjá, þegar hlerarnir voru ekki fyrir gluggunum. Annars voru
steinolíu-luktir brúkaðar víðast úti við á dimmum vetrarkvöldum.
Heimild: Suðurland 1910
15.10.2012 21:44
Flotinn 1928-1969
Bátaeign Eyrbekkinga 1928-1969
Útgerðarár |
Bátsnafn og nr. |
Smíðaár |
Tonnafjöldi |
Eigandi |
1928 |
1916 |
9 |
Jóhann E
Bjarnason ofl. |
|
1928-1938 |
1916 |
12 |
Jón
Helgason |
|
1928-1933 |
1908 |
9 |
Vilbergur
Jóhannsson |
|
1928 |
1908 |
8 |
Guðmundur
Ísleifsson |
|
1928 |
1908 |
9 |
Páll
Guðmundsson ofl. |
|
1928 |
1914 |
6 |
Friðrik Sigurðsson ofl. |
|
1928 |
1916 |
8 |
Ársæll Jóhannsson ofl. |
|
1928-1929 |
1926 |
12 |
Árni Helgason ofl. |
|
1928 1937-1943 |
1923 |
9 |
Guðmundur Guðmundsson Sigurður Kristjánsson ofl. |
|
1929-1940 |
Björgvin ÁR 155
Gerður út frá Stk.eyri |
1916 |
9 |
Jóhann Sigurjónsson |
1929-1930 |
1922 |
9 |
Friðrik Sigurðsson |
|
1929-1930 |
1914 |
10 |
Jóhann B Loftsson ofl. |
|
1929-1932 |
1929 |
12 |
Júlíus Ingvarsson |
|
1939-1951 1952-1959 |
1910 Seldur
burt 1960 |
17 |
Magnús Magnússon ofl. Gumann Valdimarsson ofl. |
|
1943-1952 |
1921 |
12 |
Jón K Gunnarsson |
|
1944-1955 |
1930 |
10 |
Árni Helgason ofl. |
|
1948-1955 |
1925 |
14 |
Helgi Vigfússon ofl. |
|
1951-1957 |
1938 |
17 |
Óðinn H/F |
|
1952-1958 |
1939 Seldur
burt 1959. |
26 |
Sigurður Guðmundsson ofl. |
|
1953-1969..... |
1943 |
28 |
Bjarni
Jóhannsson & Jóhann Jóhannsson. |
|
1956-1961 |
1939 |
27 |
Vigfús Jónsson ofl. |
|
1963-1969 |
1956 |
53 |
Ásþór H/F |
|
1963-1964 |
1946 |
51 |
Vigfús Jónsson ofl. |
|
1964 |
1957 |
57 |
Sigurður Guðmundsson |
|
1965-1969.... |
1957 |
64 |
Vigfús Jónsson ofl. |
|
1965 |
|
|
Eyrar H/F |
|
1966-1969 |
1955 |
|
HE (Hraðfr.st.Eyrb.) |
|
1968-1969.... |
|
HE |
Heimild: Handrit á ensku Júl 1970 ljósrit : Fishing-ship at
Eyrarbakki. Tekið upp úr sjómanna almanaki.
12.10.2012 00:01
Prentsmiðja Suðurlands á Eyrarbakka
Það voru nokkrir Árnesingar sem keyptu prentsmiðju árið 1910 og stofnuðu í framhaldi þess, Prentfélag Árnesinga og blaðið "Suðurland",
sem þeir gáfu út á Eyrarbakka, og kom fyrsta blaðið út 13.júní 1910 og taldi 4
síður. Ritstjórar voru Oddur Oddson í Regin og Karl H. Bjarnason, en gjaldkeri
var sr. Gísli Skúlason á Stóra-Hrauni. Kom blaðið út nokkur ár en síðar var
keypt annað blað, "þjóðólfur" hinn gamli og gefinn út um tíma hér á
Bakkanum. Hann hætti að koma út 1918 og var prentsmiðjan síðan flutt til
Reykjavíkur. Prentsmiðjan á Bakkanum var til húsa í kjallara í Nýjabæ (Vestara
húsi). Oft var ekki hægt að prenta ef gerði mikið frost, því hitunarbúnaður var
ekki fyrir hendi í fyrstu, þá háði starfseminni stundum pappírsskortur á stríðsárunum
fyrri. Heimilisblaðið var einnig prentað og gefið út á Eyrarbakka auk bóka,
bæklinga og rita ýmiskonar. Prentarar voru þeir Jón Helgason og Karl H
Bjarnason. Í stjórn Prentfélags Árnesinga voru: sr. Gísli Skúlason á
Stórahrauni, Guðmundur Þorvarðarson hreppstjóri í Sandvík, og Oddur Oddson
gullsmiður í Regin. Í ritnefnd voru Gísli Skúlason áður nefndur, Guðmundur
Sigurðsson sýslunefndarmaður, Helgi Jónsson sölustjóri, Jón Jónsson búfræðingur
og Oddur Oddson áður nefndur.
Heimild: Suðurland 1910, Þjóðþólfur 1917, Skeggi 1919
05.10.2012 00:03
Frostaveturinn 1918
Sjaldan hafa eins miklir kuldar
hrjáð landsmenn eins og veturinn 1918, nema ef vera skildi veturinn 1880 til
1881 sem talinn er að hafi verið mun kaldari. Engu að síður var veturinn 1918 nefndur
"Frostaveturinn mikli". Mesta kuldatíðin hófst 6. janúar og stóð tæpar þrjár
vikur hér sunnanlands en lengur fyrir norðan. Á sama tíma hafði verið
viðvarandi kolaskortur í landinu til upphitunar vegna veraldar stríðsins sem
þarfnaðist óhemju magns kolaeldsneytis. Á Stokkseyri og Eyrarbakka voru menn
hræddir um að ísalög mundi brjóta bátana og þann veg eyðileggja útræðið í
byrjun vetrarvertíðar, því með ströndinni mældist stundum -22°C og hefur þá mörgum
þótt kalt í beituskúrunum á Bakkanum. Sumstaðar á landinu var þó mun meira
frost, eða allt að -30 stigum. Hagalaust var á suðurlandi um veturinn alveg fram
í febrúar, en þá tók að hlána hratt við suðurströndina með austan stórviðrum í
stað norðan kaldviðra og um miðjan febrúar voru grös tekin að grænka. Hafþök
voru þá fyrir öllu Norðurlandi, vestan fyrir Horn og suður með Austurlandi, en
rekís eða íshrafl alveg suður að Papey. Tvö bjarndýr að minstakosti voru skotin
á þessum vetri, annað í Sléttuhlið, hitt á Melrakkasléttu. Hvalir sáust dauðir
í hafísvök norður af Siglufirði. Mannheldur ís var um tíma á höfninni í
Reykjavík og á Seyðisfirði var lagnaðarísinn 10 þumlunga þykkur. Þá skemdist
mikið af útsæðiskartöflum landsmanna vegna kuldana og sumstaðar fraus í brunnum.
Í Vestmannaeyjum var sjávarhitinn aðeins 1 gráða þegar kaldast var. Drapst þá koli
og sandsíli þar í hrönnum í höfnni. Sunnlenskir sjómenn töluðu um að hafstraumar
væru harðari en venjulega þennan vetur, en yfirleitt er talið að óvenju mikil
hafísmyndun, norðanstormar og háþrýstingur hafi orsakað þennan mikla kulda á landinu.
28.09.2012 14:30
Sjóorsta við suðurströndina?
Föstudaginn 13 júlí 1917 kl. 6-7 e. hád.,
heyrðust hér með sjávarsíðunni drunur miklar, sem menn héldu vera
fallbyssuskot. Víst var það, að þetta voru ekki þrumur, og að það heyrðist af
hafi utan. Drunur þessar heyrðust á Eyrarbakka og Stokkseyri, en einkum þó í
Gaulverjabæjarhreppnum. Giskuðu menn helst á, að vopnuðu varðskipi hafi lent
saman við þýskan kafbát.
[Heimild: Þjóðólfur 1917.]
Um þessar mundir voru tvö íslensk fraktskip
skotin í kaf "Vesta" [16.7.1917] og "Ceres", skip Samvinnufélagsins,
Fórust 5 menn af "Vestu", en 2 af "Ceres" og var annar þeirra sænskur,
en nokkrir íslenskir farþegar og erlendir skipsbrotsmenn voru um borð og var þeim öllum
bjargað. þá var seglskipiuu "Áfram" sökt á Ieið hingað frá Englandi, en
mannbjörg varð.
Snemma
árs 1917 þegar fyrri heimstyrjöldin stóð sem hæst, lýstu þjóðverjar yfir
ótakmörkuðum kafbátahernaði á N-Atlantshafi og fyrirvaralausum aðgerðum gegn
skipum sem stödd voru á átakasvæðum þeirra við breta, hvort sem um skip
hlutlausra þjóða væri að ræða eða ekki. Var það ástæðan fyrir því að bandaríkin
lýstu yfir stríði við þjóðverja skömmu síðar. Þegar yfir lauk höfðu þýskir
kafbátar (U-boat) sökkt hálfum kaupskipaflota breta. Fyrri heimstyrjöldin hófst
28. júlí 1914 og stóð þar til 11. nóvember 1918.
Heimild: Wikipedia